Scholen mogen zelf bepalen hoe ze het examenprogramma omzetten in een onderwijsprogramma. Dat betekent dat scholen ook zelf bepalen in welke volgorde het profielvak en de keuzevakken aangeboden worden: na elkaar, naast elkaar of in elkaar ofwel op een geïntegreerde wijze.
Een en ander zal afhangen van het moment waarop de school het centraal examen wil afnemen. Dit kan in leerjaar 3 of in leerjaar 4.
Wanneer de school beslist een keuzevak aan te bieden, dan heeft dit consequenties voor de inhoud van het onderwijsprogramma. Docenten moeten gaan nadenken over de inhoud en organisatie van theorielessen en praktijkopdrachten. Kortom: docenten moeten antwoord geven op de vraag:
Wat is er nodig om de leerlingen in staat te stellen de eindtermen van dit keuzevak te behalen?
Docenten maken daarvoor een 'plan om te leren, een leerplan!'
Voor het realiseren van een consistent en overzichtelijk onderwijsprogramma in de vorm van een leerplan maken we gebruik van het curriculaire spinnenweb van SLO (zie onderstaande afbeelding).
Het ontwikkelen van een leerplan begint bij de visie. De visie geeft aan waartoe u dit keuzevak aanbiedt. Daarna werkt u elke draad van het web uit. Op deze wijze zorgt u er voor dat alle leerplanaspecten evenwichtig en samenhangend aan bod komen en dat er niets 'vergeten' wordt.
Een veel voorkomende valkuil is namelijk dat er onevenredig veel aandacht besteed wordt aan bijvoorbeeld de leerinhouden en leeractiviteiten (methode en lessen) waardoor andere aspecten te weinig zijn doordacht en uitgewerkt. De metafoor van het spinnenweb is daarbij verhelderend:
|
Als je te hard aan een draad van het spinnenweb trekt dan trek je het hele web kapot! |
Systematisch en vanuit het hart van het web worden alle draden van het spinnenweb van bovenaf met de klok mee stap voor stap uitgewerkt, waarbij de uitwerking van elke draad meestal consequenties heeft voor de andere draden.
Stap 1 Visie
Wat is de visie van de school en hoe kan het keuzevak daaraan een bijdrage leveren?
Stap 2 Onderwijsdoelen
De onderwijsdoelen in de vorm van taken, deeltaken en eindtermen voor een keuzevak zijn beschreven en te vinden bij vernieuwingvmbo.nl.
Zijn er, naast de inhoudelijke doelen, zoals beschreven in het keuzevak ook andere doelen benoemd? Denk hierbij aan LOB, vakkenintegratie of vakoverstijgende thema's.
Stap 3 Leerinhouden
Welke leerinhouden zijn er ontwikkeld of gekozen. Denk hierbij aan lesbrieven of methodes die de doelen van dit keuzevak afdekken.
Stap 4 Leeractiviteiten
Bepaal welke leeractiviteiten nodig/wenselijk zijn voor dit keuzevak. Denk hierbij bijvoorbeeld aan praktijklessen, practica, theorielessen, instructies, CAD-lessen, stages.
Stap 5 Rol van de docent
Benoem als vmbo- en mbo-docenten elkaars rollen en bespreken elkaars verantwoordelijkheden:
De vmbo docent kan bijvoorbeeld de volgende rollen hebben:
•docent: uitleggen en lesgeven;
•instructeur: instructie geven;
•begeleider: voor, tijdens en na praktijkopdrachten, excursies of stages;
•loopbaanbegeleider: loopbaanreflectiegesprekken voeren.
Stap 6 Materialen en bronnen
Bepaal vervolgens wat voor spullen er nodig zijn. Denk hierbij aan inventaris, meubels, gebruiks- en verbruiksmaterialen, gereedschappen en machines, naslagwerken, instructiekaarten, persoonlijke beschermingsmiddelen etc.
Stap 7 Onderwijstijd
Bij het ontwikkelen van keuzevakken is rekening gehouden met de omvang van een keuzevak van 100 uur.
Controleer of de leeractiviteiten en de leerinhouden die nodig zijn om de leerdoelen van dit keuzevak te halen binnen dit tijdsbestek vallen. Een overzichtstabel met richttijden of doorlooptijden van een gemiddelde leerling kan daarbij helpen.
| Module | Leerinhoud | Lesuren: |
|---|---|---|
| Totaal | Keuzevak..... | 100 |
Houd er rekening mee dat ook voortgangstoetsen, schoolexamens en LOB-activiteiten tijd kosten.
Stap 8 Groeperingsvorm
Bepaal welke groeperingsvormen het best passen bij de leeractiviteiten. Denk hierbij aan klassikaal (instructie en voorlichting), individueel (praktijk), tweetallen en groepen (projecten).
Docenten moeten hier vanzelfsprekend rekening mee houden bij het organiseren van hun lessen.
Stap 9 Leeromgeving
Bepaal welke leeromgeving het meest geschikt is voor de leeractiviteiten van dit keuzevak. Dat kan bijvoorbeeld zijn:
• praktijklokaal vmbo-school;
• theorielokaal vmbo-school;
• praktijklokaal techniek ROC;
• regionale opleidingsbedrijven;
• stagebedrijf;
• samenwerkingsbedrijf.
Stap 10 Toetsing
Docenten bepalen samen wat en hoe dit keuzevak getoetst gaat worden en hoe het SE-cijfer voor dit keuzevak tot stand komt. Dit keuzevak telt mee als onderdeel voor het schoolexamen (SE) en men maakt een PTA voor dit keuzevak. In het PTA worden de volgende beoordelingen opgenomen:
• praktijkcijfer/beoordeling van werkstuk ten behoeve van het schoolexamencijfer;
• theorietoets ten behoeve van het schoolexamencijfer;
• eventueel een combinatietoets
Na afloop is er een loopbaanreflectiegesprek ten behoeve van het loopbaandossier van de leerling.
Vmbo- en mbo-docenten kunnen op deze manier, structureel samenwerken aan een leerplan voor ieder gewenst keuzevak.
Uitwerking van samenwerking met bedrijfsleven
Een keuzevak behoeft vaak inventaris en/of specialistische kennis die in vmbo-scholen niet altijd aanwezig is.
TIP: Zoek de samenwerking met regionale bedrijven en samenwerkingsverbanden.
Het regionale bedrijfsleven en samenwerkingsverbanden kunnen daarbij hun medewerking en eventueel een financiële of materiele bijdragen leveren.
Het keuzevak Fietstechniek op CSV, het perron te Veenendaal
Hieronder vindt u een voorbeelduitwerking van het keuzevak Fietstechniek op de Christelijke Scholengemeenschap Veenendaal, locatie het perron.
De school
Christelijke scholengemeenschap Veenendaal (CSV)
Website: www.de-csv.nl
Contactpersoon: Gert van Burken (ontwikkeldocent Mobiliteit en transport)
Karakteristiek school
Gelegen aan het spoor is de locatienaam "het perron" goed gekozen. Behalve de nabijheid van het spoor is de school ook een opstapplaats voor leerlingen in het beroepsonderwijs (zowel vmbo als mbo). De school biedt in het vmbo vijf profielvakken aan, te weten:
• Economie en Ondernemen
• Bouwen, Wonen en Interieur
• Mobiliteit en Transport
• Produceren, Installeren en Energie
• Zorg en Welzijn
Visie van de school
De CSV is een innovatieve en betrokken leergemeenschap voor vmbo en praktijkonderwijs met een christelijke identiteit, waar leerlingen worden begeleid naar zelfstandige, verantwoordelijke burgers die goed kunnen functioneren in de samenleving.
Het keuzevak Fietstechniek
Wat zijn de eindtermen (doelen) van het keuzevak fietstechniek?
De eindtermen van het keuzevak fietstechniek zijn ontwikkeld door de ontwikkelgroep kern- en keuzeprogramma's van het project vernieuwing vmbo. Het keuzevak Fietstechniek met de eindtermen kunt u hiernaast downloaden.
De leerinhouden
Wat zijn de leerinhouden voor dit keuzevak fietstechniek?
Leerlingen gebruiken de lesmethode Power2Drive van Innovam. De leerlingen werken het liefst aan de praktijkopdrachten maar er zijn zeker ook theorielessen nodig met een korte uitleg/ instructie door de docent. Naast de methode hebben docenten de mogelijkheid om opdrachten toe te voegen.
De leeractiviteiten
Welke leeractiviteiten voeren de leerlingen uit tijdens de lessen?
De leerlingen werken o.a. aan de volgende opdrachten:
• Remblokjes vervangen, en afstellen
• Fietshoogte afstellen.
• Tandwielen/ cassette vervangen
De rol van de docent
Wat is de rol van de docent bij de leeractiviteiten?
De leerlingen werken zelfstandig aan de opdrachten. De docent geeft instructie en begeleidt de praktijklessen door leerlingen feedback te geven en verder te helpen in het leerproces. Tevens beoordeelt de docent de opdrachten.
Bronnen en materialen
Welke bronnen en leermaterialen gebruikt u?
We gebruiken de boeken van Innovam maar de leerlingen werken aan levensechte opdrachten. Zo is er een mountainbike (MTB) en professioneel fietsgereedschap aangeschaft.
Groeperingsvorm
Wat is de groeperingsvorm? Met wie leert de leerling?
De leerlingen werken bij voorkeur in tweetallen om het samenwerken te stimuleren maar soms komt het (didactisch of pedagogisch) beter uit de leerling individueel te laten werken aan de opdrachten.
Leeromgeving
Waar wordt het keuzevak Fietstechniek uitgevoerd?
Voor het keuzevak Fietstechniek is er een aparte fietshoek in het praktijklokaal van Mobiliteit en transport (M&T). Ook in dit keuzevak mogen de leerlingen stage gaan lopen in diverse fietsbedrijven. Zodat het levensecht leren nog beter vorm gegeven kan worden.
Onderwijstijd
Hoe lang en wanneer werken de leerlingen aan dit keuzevak?
De leerlingen werken met een jaarplanner, waarop te zien is hoeveel weken ze voor een bepaald onderdeel of in dit geval het keuzeblok hebben. Meestal hebben de leerlingen 7 tot 8 weken de tijd om een keuzeblok af te kunnen ronden
Toetsing
Hoe wordt er getoetst?
Voor het schoolexamen is er een PTA gemaakt met daarin een theorie- en een praktijkcijfer.
Daar komt dan een gemiddelde uit.
Hierbij een voorbeeld: de leerling haalt voor de motorconditietoets een 7(telt 1X mee) en heeft een 6 (telt 2X mee) als praktijkcijfer, daarbij komt nog een algemeen cijfer(telt 2X mee), daar bij letten we op de inzet, hoe gemotiveerd en gedreven een leerling is. Dus als daar een 7 uitkomt is de berekening als volgt.
Toets cijfer MC 1X Praktijkcijfer 2X Beoordeling 2X Totaal/5
7 6 7 6,6
Samenwerking
De samenwerking hebben we met verschillende fietsenwinkels in de buurt van Veenendaal maar ook in Renswoude en in Lienden zijn er stageplekken voor de leerlingen beschikbaar.
Ook willen we de leerlingen voorbereiden op het ROC zodat ze al een beeld hebben wat dit vak inhoudt.
Tips
Gereedschap hebben wij van verschillende merken.
Speciaal gereedschap van het merk VAR bevalt ons goed.
We gaan wel bij de fietsenwinkel/zaak overleggen wat handig is om aan te schaffen voor de werkplaats. De inrichting van de werkplaats hebben we na het bezoeken aan fietsenwinkels en gekeken te hebben bij de Innovam ingericht.
Voor de opdrachten gebruiken we de boeken van Innovam, en ook fietsen van de leerlingen die bij ons op school gebruiken we om reparaties uit te voeren. B.v. als een leerling een lekke band heeft wordt deze door onze leerlingen gerepareerd tegen een kleine vergoeding.
Uitwerking met mbo
Voorbeeld keuzevak volgt nog.