Uitwerking van (vernieuwende) keuzevakken

Een en ander zal afhangen van het moment waarop de school het centraal examen wil afnemen. Dit kan in leerjaar 3 of in leerjaar 4. 
 
Wanneer de school beslist een keuzevak aan te bieden, dan heeft dit consequenties voor de inhoud van het onderwijsprogramma. Docenten moeten gaan nadenken over de inhoud en organisatie van theorielessen en praktijkopdrachten. Kortom: docenten moeten antwoord geven op de vraag:

Wat is er nodig om de leerlingen in staat te stellen de eindtermen van dit keuzevak te behalen?

Docenten maken daarvoor 'een plan om te leren, een leerplan!'
Voor het realiseren van een consistent en overzichtelijk onderwijsprogramma in de vorm van een leerplan maken we gebruik van het curriculaire spinnenweb van SLO (zie onderstaande afbeelding).
Het ontwikkelen van een leerplan begint bij de visie. De visie geeft aan waartoe u dit keuzevak aanbiedt. Daarna werkt u elke draad van het web uit. Op deze wijze zorgt u ervoor dat alle leerplanaspecten evenwichtig en samenhangend aan bod komen en dat er niets 'vergeten' wordt.
Een veel voorkomende valkuil is namelijk dat er onevenredig veel aandacht besteed wordt aan bijvoorbeeld de leerinhouden en leeractiviteiten (methode en lessen), waardoor de andere aspecten te weinig worden doordacht en uitgewerkt. De metafoor van het spinnenweb is daarbij verhelderend:

Als je te hard aan een draad van het spinnenweb trekt, dan trek je het hele web kapot!

Systematisch en vanuit het hart van het web worden alle draden van het spinnenweb van bovenaf met de klok mee stap voor stap uitgewerkt, waarbij de uitwerking van elke draad meestal consequenties heeft voor de andere draden.

Stap 1 Visie

Wat is de visie van de school en hoe kan het keuzevak daar een bijdrage aan leveren?

• …….
• …….

Stap 2 Onderwijsdoelen

De onderwijsdoelen in de vorm van taken, deeltaken en eindtermen voor een keuzevak zijn beschreven en te downloaden van de website: www.vernieuwingvmbo.nl.
Zijn er, naast de inhoudelijke doelen, zoals beschreven in het keuzevak ook andere doelen benoemd? Denk hierbij aan LOB, vakkenintegratie of vakoverstijgende thema's.

• …..
• …..

Stap 3 Leerinhouden

Welke leerinhouden zijn er ontwikkeld of gekozen. Denk hierbij aan lesbrieven of methodes die de doelen van dit keuzevak afdekken.

• …..
• …..

Stap 4 Leeractiviteiten

Bepaal welke leeractiviteiten nodig/wenselijk zijn voor dit keuzevak. Denk hierbij bijvoorbeeld aan praktijklessen, practica, theorielessen, instructies, CAD-lessen, stages.

• …..
• …..

Stap 5 Rol van de docent

Benoem als vmbo- en mbo-docenten elkaars rollen en bespreken elkaars verantwoordelijkheden.
De vmbo docent kan de volgende rollen hebben:

• docent: uitleggen en lesgeven;
• instructeur: instructie geven;
• begeleider: voor, tijdens en na praktijkopdrachten, excursies of stages;
• loopbaanbegeleider: loopbaanreflectiegesprekken voeren.

Stap 6 Materialen en bronnen

Bepaal vervolgens wat voor spullen er nodig zijn. Denk hierbij aan inventaris, meubels, gebruiks- en verbruiksmaterialen, gereedschappen en machines, naslagwerken, instructiekaarten, persoonlijke beschermingsmiddelen etc.

Stap 7 Onderwijstijd

Bij het ontwikkelen van keuzevakken is rekening gehouden met de omvang van een keuzevak van 100 uur.
Controleer of de leeractiviteiten en de leerinhouden die nodig zijn om de leerdoelen van dit keuzevak te halen binnen dit tijdsbestek vallen. Een overzichtstabel met richt(/doorloop)tijden van een gemiddelde leerling kan daarbij helpen.

Houd er rekening mee dat ook voortgangstoetsen, schoolexamens en LOB-activiteiten tijd kosten.

Stap 8 Groeperingsvorm

Bepaal welke groeperingsvormen het best passen bij de leeractiviteiten. Denk hierbij aan klassikaal (instructie en voorlichting), individueel (praktijk), tweetallen en groepen (projecten).
Docenten moeten hier vanzelfsprekend rekening mee houden bij het organiseren van hun lessen.

Stap 9 Leeromgeving

Bepaal welke leeromgeving het meest geschikt is voor de leeractiviteiten van dit keuzevak. Dat kan bijvoorbeeld zijn:

• praktijklokaal vmbo-school;
• theorielokaal vmbo-school;
• lokaal metaaltechniek ROC;
• regionale opleidingsbedrijven;
• stagebedrijf;
• samenwerkingsbedrijf.

Stap 10 Toetsing

Docenten bepalen samen wat en hoe dit keuzevak getoetst gaat worden en hoe het SE-cijfer voor dit keuzevak tot stand komt. Dit keuzevak telt mee als onderdeel voor het schoolexamen (SE) en men maakt een PTA voor dit keuzevak. In het PTA worden de volgende beoordelingen opgenomen:

• praktijkcijfer/beoordeling van werkstuk ten behoeve van schoolexamencijfer;
• theorietoets over ... ten behoeve van schoolexamencijfer.

Na afloop is er een loopbaanreflectiegesprek ten behoeve van het loopbaandossier van de leerling.
Vmbo- en mbo-docenten kunnen op deze manier structureel samenwerken aan een leerplan voor ieder gewenst keuzevak.

Voorbeeld Teylingen College

Voor diverse keuzevakken worden (delen) van werkstukken bij bedrijven 'uitbesteed'. Tijdens een stage maken de leerlingen werkstukken in het bedrijf. Voor het keuzevak booglassen zelfs werkstukken uit het productieproces die dan ook door het bedrijf beoordeeld worden.
Onderdelen van de Apache helikopter voor het vrije keuzevak: machinebouw verspanen worden bij bedrijven gemaakt en op school samengesteld.

Uitwerking met mbo

Voorbeeld keuzevak CNC technieken

Het ROC Deltion College en twee vmbo-scholen (Stad en Esch en Talentstad) hebben samen met SLO een onderwijsprogramma in de vorm van een leerplan van het keuzevak CNC-technieken uitgewerkt waarbij de vmbo-scholen en het ROC Deltion College als volgt samenwerken:

• Het ROC Deltion College in Zwolle wil samen met vmbo-scholen het keuzevak CNC-technieken vormgeven.
• Door gebruik te maken van simulaties en lesmodulen bereiden vmbo-leerlingen zich voor op de eigen vmbo-school.
• Tijdens een LOB-activiteit op het Deltion College krijgen de vmbo-leerlingen voorlichting, een rondleiding en gaan zij, onder begeleiding van mbo-studenten en -instructeurs, een CNC-werkstuk maken. Met behulp van een GoPro-camera worden videofilmpjes gemaakt van het werken met de CNC-machine ten behoeve van LOB.

Stap 1 Visie

De scholen hebben een gezamenlijke visie met betrekking tot dit keuzevak ontwikkeld. Deze visie hebben zij als volgt verwoord:

• in het kader van de vakmanschapsroute een betere doorlopende leerlijn van vmbo-mbo creëren;
• het uitstromend niveau van de ROC opleiding: allround verspanen verhogen;
• samenwerken in de regio in het kader van macrodoelmatigheid en efficiëntie.

Stap 2 Onderwijsdoelen

De onderwijsdoelen in de vorm van taken, deeltaken en eindtermen voor het keuzevak CNC-technieken zijn beschreven op en te downladen van de website: www.vernieuwingvmbo.nl.

Naast de inhoudelijke doelen, zoals het leren werken met CNC-technieken zijn er door de betrokkenen ook andere doelen benoemd. Het gaat hierbij om onderwijsdoelen waarbij leerlingen de concrete praktijkervaringen (werken met CNC-technieken) koppelen aan de oriëntatie op hun loopbaan. De vmbo-leerlingen ervaren hun talenten en interesse en oriënteren zich op toekomstige opleidingen en beroepen. BOL-3/4-deelnemers van het ROC hebben het werken aan de competentie 'leidinggeven' als doel. Deze competentie is moeilijk in de eigen opleiding of bij bedrijven aan te leren. De onderwijsdoelen zijn:

• keuzevak CNC-technieken: taken, deeltaken en eindtermen;
• LOB: kwaliteitenreflectie, motievenreflectie, werkexploratie;
• vmbo-leerlingen kennis laten maken met CNC-technieken;
• vmbo-leerlingen de mogelijkheid geven om een werkstuk te maken m.b.v. CNC-machines;
• vmbo-leerlingen kennis laten maken met de opleidingen van het Deltion College;
• BOL-3/4-leerlingen van het Deltion College laten leidinggeven aan vmbo-leerlingen.

Stap 3 Leerinhouden

De mbo-docent heeft samen met de vmbo-docenten leerinhouden benoemt en hiervoor twaalf lesmodulen samengesteld. Daarnaast zijn er leerinhouden voor de opdrachten op het ROC beschreven. Dit zijn:

1. verkenning virtuele werkplaats;
2. verkenning CNC draaien;
3. verkenning CNC frezen;
4. bediening draaimachine machine inrichting;
5. bediening freesmachine machine inrichting;
6. bediening draaimachine programmeren;
7. bediening freesmachine programmeren;
8. palplus draaien nc begrippen;
9. palplus draaien inleiding in het programmeren;
10. palplus draaien nc begrippen uitgebreid;
11. palplus draaien pal geometrie;
12. palplus draaien pal cycli.

• Kennismaken met ROC (welkom en instructie);
• Kennismaken met de leeromgeving en de opleidingen (rondleiding);
• Draaien en/of frezen van een CNC werkstuk (instructie en lesbrief);
• Leidinggeven aan vmbo leerlingen.

Stap 4 Leeractiviteiten

Docenten ontwikkelen relevante en aantrekkelijke leeractiviteiten. Leerlingen werken aan verschillende leeractiviteiten in dit keuzevak:

• Simulatie: PC met simulatiesoftware Keller en SYMplus;
• Bezoek aan ROC met rondleiding en informatie opleidingsaanbod;
• Werken met de CNC machine o.l.v. ROC deelnemer niveau 4;
• Videobeelden maken met Go-Pro camera;
• Loopbaan-(reflectie)-gesprek met loopbaanbegeleider aan de hand van werkstuk en videofilm.

Stap 5 Rol van de docent

Vmbo- en mbo docenten benoemen hun rollen en bespreken elkaars verantwoordelijkheden. De vmbo docent heeft in dit keuzevak de volgende rollen:

• Docent: uitleg en lesgeven over simulatie CNC theorie;
• Instructeur: instructie geven over Keller en CNC machine;
• Begeleider: voor, tijdens en na het bezoek aan het ROC;
• Loopbaanbegeleider: loopbaanreflectiegesprekken voeren;
• De mbo docent heeft in dit keuzevak de rol van: Instructeur: instructie geven over het ROC, de CNC machine en veiligheidsaspecten - Begeleider: tijdens het bezoek aan het ROC - Rondleider: rondleiden ROC en werkplaats.

De BOL 4 deelnemers hebben de rol van begeleiders/ instructeurs tijdens de rondleiding en het werken aan de CNC machines.

Stap 6 Materialen en bronnen

Docenten bepalen vervolgens wat voor "spullen" er nodig zijn.
Voor dit keuzevak zijn er voor de vmbo scholen Pc's, simulatiesoftware en lesbrieven nodig. Kortom:

• PC en Keller SYMplus + module M1 t/m M12
• Go-Pro camera en ipad (in bezit van ROC)
• CNC machine (ROC)

Stap 7 Onderwijstijd

Bij het ontwikkelen van de lesbrieven is rekening gehouden met de omvang van een keuzevak van 100 uur.
De totale onderwijstijd voor dit keuzevak is afhankelijk van de doorloopsnelheid van de modulen en simulaties. De lesbrieven zijn geschreven voor een totaaltijd van 100 lesuren (van 50 min). De geschatte doorlooptijd van de modulen is:

Het bezoek aan het ROC wordt op een dag gepland: in de ochtend een rondleiding en informatie over de opleidingen en het ROC. 's Middags werken de leerlingen onder leiding van de BOL3/4 student aan de CNC machine.

Stap 8 Groeperingsvorm

Afhankelijk van de leeractiviteiten zijn er door de docenten de volgende groeperingsvormen onderscheiden:

• klassikaal: instructie en voorlichting;
• individueel: simulatie;
• tweetallen: CNC draaien o.l.v. ROC BOL-3/4-student.

Docenten moeten hier vanzelfsprekend rekening mee houden bij het organiseren van hun lessen.

Stap 9 Leeromgeving

Dit keuzevak wordt aangeboden op twee locaties:

• Eigen lokaal PIE vmbo school: voorbereiding en simulatie;
• Lokaal mechanische techniek ROC: voorlichting, rondleiding en CNC draaien.

Stap 10 Toetsing

Docenten bepalen samen of en hoe dit keuzevak getoetst gaat worden en hoe het SE-cijfer voor dit keuzevak tot stand komt. Dit keuzevak telt mee als onderdeel voor het schoolexamen (SE) en men maakt een PTA voor dit keuzevak CNC-technieken. In het PTA worden de volgende beoordelingen opgenomen:

• praktijkcijfer/beoordeling van CNC-werkstuk ten behoeve van schoolexamencijfer;
• theorietoets over CNC ten behoeve van schoolexamencijfer.

Na afloop is er een loopbaanreflectiegesprek ten behoeve van het loopbaandossier van de leerling. Het praktijkcijfer kan (in verband met de medewerking van het ROC) niet herkanst worden. De theorietoets wel.