zelf schriftelijk opgaven en toetsen maken

We gaan hier geen cursus toetsen maken geven. Daarvoor verwijzen we graag naar de publicatie Toetsen op school van Cito. Wel geven we hier kort een aantal tips en handvaten.

Verderop vind je informatie over de volgende onderwerpen:

• Opgaven maken
• Opgaven uit andere bronnen
• Toetsen maken met een toetsmatrijs

Opgaven maken

Het maken van goede opgaven voor schoolexamens is geen eenvoudig werk. Cito heeft in de online publicatie Toetsen op school twee zeer bruikbare hoofdstukken geschreven over het maken van gesloten vragen en open vragen.

Afgezien van de correcte formulering van de vragen, is het vinden van een goede context of goed uitgangsmateriaal vaak lastig. Mogelijk bronmateriaal is te vinden bij o.a. Bionieuws en Kennislink.

Opgaven uit andere bronnen

‘Beter goed gejat dan slecht gemaakt’ geldt zeker voor toetsopgaven. Er bestaan veel goede opgaven. De selectie van geschikte opgaven is niet altijd eenvoudig. Vaak passen inhoud of niveau net niet bij de toets waarvoor je ze zoekt. Maar vaak ook zijn ze wel geschikt of met een kleine ingreep geschikt te maken.

We noemen hier vier bronnen.

• oude examens
• NVON-itembank
• methoden
• buitenlandse bronnen

Oude examens

Opgaven uit oude examens zijn voor veel docenten de belangrijkste bron voor hun schoolexamentoetsen. Het niveau precies past bij wat uiteindelijk gevraagd wordt van leerlingen (al zijn ze voor vierdeklassers soms nog te moeilijk). Maar vaak doen ze een beroep op meer dan één onderwerp (hoofdstuk). Daardoor passen ze niet altijd bij het onderwerp van dat ene SE waarvoor je ze zoekt.
Tegenwoordig zijn vrijwel alle oude examenopgaven op internet te vinden (ook door leerlingen), o.a. via www.cito.nl.

NVON-itembank

Een werkgroep van de Nederlandse Vereniging voor het Onderwijs in de Natuurwetenschappen heeft een grote verzameling opgaven voor alle niveaus van het voortgezet onderwijs ondergebracht in een itembank. Hierin bevinden zich vrijwel alle examenvragen van mavo/vmbo/havo/vwo van de afgelopen veertig jaar. Ook zijn er vragen van andere herkomst in opgenomen, zoals die van de Biologie Olympiades. Bij alle opgaven zijn o.a. onderwerp en leerjaar vermeld. Het gebruik van de opgavenbank is niet gratis. Zie verder: www.nvon-bi.nl/

Methoden

Bij zowel Biologie voor Jou als Nectar zijn toetsen bij hun verschillende edities te koop. Vaak erg geschikt voor voortgangstoetsing, ze passen immers goed bij de hoofdstukken uit het boek. Voor schoolexamens vinden veel docenten ze echter te simpel.

Buitenlandse bronnen

Sommige studieboeken voor biologie hebben ondersteunend materiaal, waaronder toetsen. Deze zijn soms geschikt om (vertaald) in schoolexamens op te nemen. Meestal kunnen alleen de mensen die het boek hebben aangeschaft er gebruik van maken. Een voorbeeld is Campbell Biology.

Groot-Brittannië kent een aantal ’examination boards’ die reeds afgenomen examens van verschillend niveau online zetten. Voorbeelden: OCR (kies Past papers > Biology en AS/A level en zoek verder) of AQA (kies Biology en AS and A level en zoek verder).

Toetsen maken met een toetsmatrijs

Je kunt een toets opbouwen door min of meer systematisch de te toetsen kennis en/of vaardigheden langs te lopen en daar opgaven bij te maken of te selecteren. Een toetsmatrijs is daarbij een handig hulpmiddel voor het construeren en analyseren. In de downloads vind je twee mallen voor toetsmatrijzen, een eenvoudige waarin het principe duidelijk wordt en een uitgebreide waarin ook verdeling van de vragen over OBIT-categorieën mogelijk is. Het geeft een overzicht van wat er gevraagd wordt qua inhoud en/of qua gedrag (handelingen) van de leerlingen. Het stelt je in staat om gericht opgaven te maken of te selecteren om een toets een goede afspiegeling te laten zijn van de te toetsen kennis en vaardigheden.

Eenvoudige toetsmatrijs

Toetsmatrijzen hebben de gedaante van een tabel of een matrix. De eenvoudigste heeft een rij voor elke vraag. De kolommen zijn dan voor de leerstofonderdelen (hoofdstukken/paragrafen). Door onderaan een rij te maken met de gewenste verdeling, kan de gerealiseerde verdeling er makkelijk mee vergeleken worden. Zo’n eenvoudige toetsmatrijs (xlsx, 17 kB) geeft dus alleen inzicht in de dekking van de leerstof.

Uitbreiden

De eenvoudige matrijs kan uitgebreid worden door ook bij elke vraag aan te geven wat er van de leerlingen verwacht wordt. Gaat het om kennis ophalen uit het geheugen, om begrip of toepassing? Hiervoor zijn verschillende indelingen die alle te gebruiken zijn (zie de pagina handelingswerkwoorden). Ook kan aangegeven worden of het een open of een gesloten vraag betreft. Bijvoorbeeld als er een bepaalde verhouding open/gesloten nagestreefd wordt.
In het voorbeeld (xls, 125 kB) is dat gedaan voor een fictieve toets. Er zijn kolommen voor vraagvorm (open/gesloten), gedrag (OBIT-categorieën) en leerstof.

Kruistabel

Als er een kruistabel gemaakt wordt met in de rijen de leerstof en in de kolommen de gedragscategorieën, ontstaat er een overzicht van leerstof en bijbehorend gedrag. [Als er over een toetsmatrijs gesproken wordt, is dit meestal wat er bedoeld wordt.]
Ook hier kunnen randtotalen weer helpen om te zien of de gerealiseerde samenstelling van de toets overeenkomt met de gewenste. In het voorbeeld is zo’n kruistabel rechtsboven opgenomen. Deze wordt automatisch gevuld als de grote matrijs ingevuld wordt.

Leeg exemplaar

Er is ook een leeg exemplaar van de toetsmatrijs (xlsx, 41 kB) te downloaden voor eigen gebruik of om te bewerken.