Chinees en het Europees Referentiekader

Het Europees Referentiekader (in Nederland vaak afgekort tot ERK) is de Nederlandse benaming voor het Common European Framework of Reference (CEFR, ook de afkorting CEF wordt gebruikt).

Het ERK is een systeem van niveauomschrijvingen voor de moderne vreemde talen, dat een gemeenschappelijke basis verschaft voor de uitwerking van leerplanrichtlijnen, lesprogramma's, leermaterialen en examens in heel Europa. Op deze manier wordt het makkelijker om behaalde kwalificaties overal in Europa met elkaar te vergelijken, wat de mobiliteit in Europa ten goede komt.

Het ERK beschrijft welke taalprestaties bij een bepaald taalbeheersingsniveau horen, met betrekking tot zowel de inhoud (in termen van taalhandelingen in sociale contexten) als de kwaliteit (in termen van grammaticale correctheid, woordenschatbeheersing, uitspraak, spelling etc…).

Het ERK onderscheidt zes stadia van taalprestatieniveaus. Deze worden nader uitgewerkt in beschrijvingen van wat men kan in de betreffende taal. De beschrijvingen zijn omschreven in descriptoren, de zogenaamde 'can do'-statements of -descriptoren. De zes niveaus zijn in het volgende schema samengevat:

Voor het eerste niveau (A1) is slechts beginnerskennis vereist bij zeer concrete situaties en vertrouwde contexten. Vervolgens klimt het niveau op tot C2, dat een moeiteloze taalbeheersing beschrijft ongeacht complexiteit, register en impliciete betekenissen.

Het ERK gaat uit van vijf vaardigheden:

• luisteren;
• lezen;
• gesprekken voeren (of gesproken interactie);
• spreken (of gesproken productie, denk aan monologen en presentaties);
• schrijven.

Deze vaardigheden zijn in de Nederlandse eindexamenprogramma's van alle moderne vreemde talen  opgenomen; ze dienen daarom allemaal te worden getoetst en becijferd.
 
Elke vaardigheid wordt in het ERK nader uitgewerkt in een aantal subcategorieën of subvaardigheden, die verschillende taalactiviteiten beschrijven; bij leesvaardigheid zijn dat bijvoorbeeld het lezen van correspondentie, het oriënterend lezen, het lezen ter informatie en het lezen van instructies. 
 
Het ERK onderscheidt ook vier zogenaamde domeinen: verschillende aandachtsgebieden in het sociale leven waarbinnen communicatieve situaties plaatsvinden. Dat zijn:

• Het dagelijks leven (persoonlijk domein): situaties waarmee je als privé persoon te maken hebt. Denk aan een hobby, aan de contacten met familie en vrienden of aan het lezen voor eigen plezier.
• De publieke sector (publiek domein): situaties waarin je handelt als lid van de samenleving, bijvoorbeeld in een restaurant, aan een loket, bij de contacten met bedrijven of andere instellingen.
• Werk (professioneel domein): alle werkgerelateerde situaties, inclusief een bijbaan.
• Opleiding (educatief domein): alle situaties die betrekking hebben op school en opleiding.

ERK in het Nederlandse talenonderwijs

Het eindexamenprogramma havo/vwo voor de moderne vreemde talen is vanaf 2007 gekoppeld aan het ERK. Ook de streefniveaus voor Chinees zijn in deze handreiking uitgewerkt in ERK-niveaus. De koppeling van het eindexamenprogramma aan de niveaus van het ERK is niet alleen een Nederlands fenomeen, maar is inmiddels in steeds meer Europese landen een realiteit.

Wil je meer informatie over het Europees Referentiekader? Raadpleeg de website www.erk.nl, of download de publicatie Taalprofielen 2015: deze publicatie geeft een overzicht van alle niveaus van het ERK, geïllustreerd met can do-statements en voorzien van voorbeelden van concrete taalgebruiksituaties.

Voordelen en aandachtspunten

Nu Chinees een officiële moderne vreemde taal in het Nederlandse voortgezet onderwijs is, doet zich de vraag voor, waarom de eindtermen voor Chinees gekoppeld moeten worden aan het ERK.

In Frankrijk (Ministère de l'Éducation nationale, Chinois – palier 1, edition juin 2006) en Duitsland (Fachverband Chinesisch, 2007) worden de eindniveaus van het schoolvak Chinees ook in ERK-niveaus aangegeven.

Wat zijn de voordelen van een koppeling met het ERK?

• De vergelijkbaarheid met de eindniveaus van de andere officiële schooltalen.
• De mogelijkheid voor zowel leerlingen als docenten om concreet  inzicht te krijgen in wat je in het Chinees kan aan het einde van je schoolcarrière op het voortgezet onderwijs.
• De mogelijkheid om het Nederlandse curriculum voor Chinees te vergelijken met dat van andere Europese landen. Immers, de koppeling aan de Europese taalniveaus geeft een indicatie van het bereikte taalniveau die in heel Europa begrepen wordt.
• Het benadrukken van de functionele rol van woordenschat en grammatica in een communicatieve setting.
• Het stimuleren van het levensecht leren: de 'can do'-statements beschrijven situaties die leerlingen in het normale leven kunnen tegenkomen; door ze na te bootsen in een communicatieve aanpak wordt het leerproces een stuk realistischer.
• Objectieve evaluatiecriteria.

De koppeling van het Chinees met het ERK behoudt echter ook enkele aandachtspunten.

De schalen van het ERK die betrekking hebben op het inzetten van strategieën bij lezen en schrijven bijvoorbeeld, dekken onvolledig de specifieke strategieën die nodig zijn bij het begrijpen en het produceren van Chinese teksten; denk hierbij aan het inzetten van de kennis van radicalen om de betekenis van woorden of van afzonderlijke karakters af te leiden.

Onnauwkeurigheid in de uitspraak, in het specifiek bij het gebruik van de tonen, kan eerder leiden tot misverstanden en onbegrip dan bij een verkeerde uitspraak in een westerse taal.

De omschrijvingen van de ERK-schaal voor grammaticale correctheid houden geen rekening met specifieke kenmerken van de structuur van de Chinese taal, waarin bijvoorbeeld de woordvolgorde van essentieel belang is door het ontbreken van vervoegingen van werkwoorden en naamvallen.

Bij het beoordelen van taalniveaus bij Chinees zul je rekening moeten houden met bovenstaande kanttekeningen.

ERK-streefniveaus

In het advies aangeboden aan OCW op basis van de uitkomsten van de examenpilot Chinees 2010-2013 (Fasoglio & Beeker, 2013) zijn de volgende ERK-niveaus als minimaal haalbaar gesteld voor Chinees:

Onder optimale onderwijscondities (zowel in didactisch als in roostertechnisch perspectief) of in het geval van zeer getalenteerde en gemotiveerde leerlingen kan naar hogere beheersingsniveaus worden gestreefd. Denk aan:

Variant lang: leesvaardigheid B1
Variant lang: schrijfvaardigheid (handmatig) A2
Variant elementair: luister- en gespreksvaardigheid A2.

Op de pagina's van deze website die specifiek ingaan op de verschillende vaardigheden, wordt nader uitgelegd wat deze niveaus voor Chinees concreet inhouden.