Onderwijsdoelen natuurkunde

19 oktober 2023

Wat moeten leerlingen in de bovenbouw bij natuurkunde wel en niet leren? Waar is ruimte voor eigen invulling en wat is echt nodig voor het examen? Kun je bijvoorbeeld optica, halveringstijd of de gaswetten schrappen, of komen leerlingen dan in de problemen? Het antwoord op vragen als deze vind je in het examenprogramma en de syllabus. Daarin lees je alles over de wettelijke eisen en kaders.
Ook voor het invullen van die eisen en kaders zijn er verschillende bronnen die je kunt gebruiken. We zetten hier de belangrijkste op een rij.

Examenprogramma

In het examenprogramma staat wat leerlingen aan het eind van de bovenbouw moeten kennen en kunnen. Het examenprogramma benoemt ook welke onderdelen op het centraal examen en welke op het schoolexamen getoetst worden. In het examenprogramma vind je bijvoorbeeld dat optica voor de havo een keuzeonderwerp is voor het schoolexamen. Voor het vwo is het geen verplicht onderdeel van het examenprogramma. Hier vind je het examenprogramma voor havo en vwo.

Het examenprogramma is zó open geformuleerd dat je er nog veel kanten mee op kunt. Voor het schoolexamen is dat heel prettig, want zo kun je als docent zelf je keuzes maken. Voor het centraal examen (CE) is dat echter vervelend, want als in het CE een vraag komt waar jij de leerlingen niet op hebt voorbereid, dan heb je een probleem.

Syllabus

Dat probleem wordt voorkomen met de syllabus. De examenmakers van Cito mogen in principe niks vragen dat niet in de syllabus staat. De syllabus is veel gedetailleerder dan het examenprogramma en gaat tot op het niveau van begrippen en formules. Als leraar moet je niet minder behandelen dan de syllabus, maar meer mag natuurlijk wel.

In de syllabus vind je bijvoorbeeld dat op het centraal examen zowel voor havo als vwo naar halveringstijd gevraagd kan worden. Op het havo centraal examen mogen er alleen berekeningen worden gevraagd bij een geheel aantal halveringstijden. Op het vwo centraal examen geldt die beperking niet. Hier vind je de syllabus voor havo en vwo.

Handreiking Schoolexamens SLO

Voor het schoolexamen ben je als docent zelf de examenmaker, daarom is er voor het schoolexamen geen verplichte uitwerking. De stof van het SE moet je dus wel behandelen, maar als school of docent heb je dus zelf veel vrijheid om die in te vullen. Om docenten hierbij te helpen heeft SLO een handreiking samengesteld met daarin voorbeelden van keuzes die je zou kunnen maken in onderwerpen, diepgang, inrichting van het PTA, toetsvormen, etc.

In de handreiking lees je bijvoorbeeld dat de gaswetten voor havo een mogelijke invulling zijn van het domein E2, aarde en klimaat. Voor vwo worden er zelfs twee mogelijkheden genoemd voor de gaswetten: in domein E1, eigenschappen van stoffen en materialen, en G2, geofysica. Als je dus graag de gaswetten wil behandelen kan dat, maar het is niet verplicht.

Alle doelen en leerlijnen in één tool met Leerplan in beeld

Maak je als school bewust keuzes in het curriculum, passend bij jouw leerlingen en visie? Dan wil je goed weten wat de (wettelijke) doelen zijn en hoe de doorlopende leerlijnen in elkaar zitten. Hoe zorg je dat jouw onderwijsprogramma goed aansluit bij wat leerlingen eerder hebben gehad? Hoe maak je een goede mix van verplichte stof en keuzeonderdelen? Zoek je naar meer samenhang tussen de vakken?
Leerplan in beeld helpt je op weg. Het is een digitale tool met doorlopende leerlijnen van primair onderwijs tot bovenbouw vo, maar ook alle wettelijk voorgeschreven kerndoelen en eindtermen per vak.

Methodes

Methodes werken het examenprogramma uit tot een volledig lesprogramma. Hierin maken de schrijvers allerlei eigen keuzes. Zo kunnen ze een voorbeeld toevoegen omdat het de stof verheldert. Of een nieuw begrip omdat het de samenhang tussen twee andere begrippen duidelijk maakt. Als je jezelf bij een onderdeel van je methode afvraagt of het verplicht is, of denkt iets te missen, kijk dan in het examenprogramma of de syllabus om het zeker te weten.