Debatteren & filosoferen

Door te debatteren leren leerlingen voor hun mening uit te komen én tegelijkertijd de mening van anderen te respecteren. Daarbij wordt niet ‘in het wilde weg geroepen’, maar worden standpunten onderbouwd door argumenten. 
Ook bij filosoferen leren leerlingen gedachten uitwisselen en nadenken over vragen en dilemma's die het leven biedt.
Er is volop keuze aan lesmaterialen die je ondersteunen en inspireren bij debatteren en filosoferen.

Debatteren met groep 7/8 op de basisschool, Stichting Nederlands Debat Instituut, 2013. Doelgroep: po 7-8
Deze handreiking voor leerkrachten primair onderwijs biedt achtergronden (didactische keuzes, aansluiting bij de kerndoelen); de basis (wat is debatteren?, waarom debatteren?) en verschillende debatvormen; tips en extra materiaal.

Denkstappen, filosoferen leren in 18 stappen, Levendig Uitgever, 2019. Doelgroep: po 4-8, vo 1-2 
Per les een denkstap met oefeningen om met kinderen en jongeren te komen tot een filosofisch gesprek.

Denktekenen, 45 tekenopdrachten die kinderen aan het denken zetten, Filosovaardig, 2021. Doelgroep: po 4-8 
Filosofisch denkspel waarbij aan de hand van tekenopdrachten, vragen en citaten kinderen aan het denken worden gezet.

Discussiëren kun je leren (DKJL) Doelgroep: po en vo.
DKLJ gaat uit van de gedachte dat leren discussiëren leuk en belangrijk is voor kinderen en jongeren. DKJL prikkelt organisaties om naar kinderen en jongeren te luisteren en om ze vraagstukken voor te leggen die van invloed zijn op hun toekomst.

Een goudvis in de zee, tien filosofische verhalen voor kleine en grote denkers, Filosovaardig, 2021. Doelgroep: po 1-8

Geschikt voor iedereen die eens op een andere, diepgaande manier met jonge kinderen (vanaf 4 jaar) in gesprek wil gaan, zowel thuis als op school.

Filosoferen doe je zo, leidraad voor de basisschool, Damon BV, Uitgeverij, 2008. Doelgroep: po 1-4
Alleen band 1 (groep 1-4) is nog leverbaar met vijftien lessen per leerjaar.
- groep 1/2 Een kind kan meer vragen dan...: wat is een vraag?
- groep 3/4 Alle stemmen tellen: bevorderen van de dialoog.

Filosoferen en Helder denken, ThiemeMeulenhoff (Heutink), 2015. Doelgroep: po 4-8
Filosoof Bas Haring legt leerlingen kritische vragen en brandende kwesties voor. Hij doet dat in twaalf filmpjes per jaargroep, die leerlingen uitdagen met elkaar in discussie te gaan. Bekijk hier de voorbeeldles voor groep 5 (Moet je winnen als je sport?) en voor groep 8 (Wanneer geloof je iemand?) De lessen zijn ook onderdeel van de methode Taalverhaal.nu.

Filosoferen op het bord, Uitgeverij SWP, 2014. Doelgroep: po 6-8
Doel is dat de kinderen eraan gewend raken gedachten uit te wisselen en na te denken over de vragen en de dilemma's die het leven biedt om zo voor zichzelf te bepalen wat zij belangrijk vinden in het leven. Het boek biedt 18 thema's zoals geluk, het goede doen, natuur, vrienden en onze aarde. Het materiaal wordt gebruikt op het (digi)bord.

Hikes, het spel dat verbindt, Filosovaardig, 2021. Doelgroep: po 3-8 
Door verschillende opdrachten worden de spelers uitgedaagd om vragen aan elkaar te stellen, zich creatief te uiten en samen na te denken.

Iedereen debatteert!, ID!, Doelgroep: po 6-8
Site met filmpjes voor in de klas en aanbod voor leerkrachtentrainingen om je verder te ontwikkelen in debatteren voor de basisschool. Ruim 200 stellingen (voor digibord) en bijbehorend lesmateriaal.

Ik zag twee apen wetenschapen, Levendig Uitgever, 2015. Doelgroep: po 7-8, vo 1-6
Handleiding om te filosoferen met kinderen en jongeren. 25 Voorbeelden van lessen die een filosofisch gesprek accommoderen over een thema rondom wetenschap of die aansluiten bij bepaalde vakken op school.

Ik zag twee beren filosoferen, Levendig Uitgever, 2014. Doelgroep: po 4-8
Dit boek bevat 38 voorbeeldlessen voor het voeren van een filosofisch gesprek.

Kabeljauw en het Nut van de Wereld, Levendig Uitgever, 2016. Doelgroep: po 6-8
Filosofisch sprookje met lesactiviteiten.

Kan een bloemkool denken? Lessen in filosoferen met kinderen, Acco, 2016. Doelgroep: po 1-8 
Lesactiviteiten rond vijf filosofische thema’s: zijn, denken, taal, de mens en doen. Bij deze thema’s komen onderwerpen ter sprake die zowel voor de onder- als de bovenbouw worden uitgewerkt. Met een theorie- en praktijkdeel.

Kleine Grote Denkers, Filosofie op de basisschool, Kleine Grote Denkers, 2022. Doelgroep: po 1-8
Leerlijn voor burgerschapsvaardigheden in groep 1 t/m 8. Met deze methode oefenen leerlingen structureel met basiswaarden en sociaal-maatschappelijke competenties. De leerlijn is opgebouwd uit spellen waarmee kinderen denk- en burgerschapsvaardigheden opdoen door met elkaar in gesprek te gaan. De spellen van de Verwondermethode en de Denkmat kunnen daarbij ingezet worden. Daarnaast leren leerkrachten door de aanpak van Kleine Grote Denkers om met een onderzoekende houding denkvragen te stellen i.p.v. weetvragen. Kleine Grote Denkers helpt bij de implementatie en borging in de dagelijkse lespraktijk op schoolniveau.

Kunnen dieren denken?, basisboek filosoferen in groep 3, 4 en 5,   2016, Amsterdam University Press. Doelgroep: po 3-5 
Kunnen robots bang zijn?, basisboek filosoferen in groep 6, 7 en 8, 2016, Amsterdam University Press. Doelgroep: po 6-8 
Twee boeken met in elk boek 12 uitgewerkte lessen onder meer met de onderwerpen 'Geluk', 'Democratie', 'Mens en robot', 'De ziel' en 'De dood'. Met uitleg voor de leerkracht en gevarieerde werkvormen: schrijfopdracht, presentatie, tekenen, mindmap, beweegspel, etc.

​Nadenksels, 2013. Doelgroep: po 1-2
​Twee mappen met filosofeeropdrachten, denkwolken en doeopdrachten voor (begaafde) kleuters. Per map: handleiding, zeven thema's (per thema vier kant en klare lessen) en een registratieformulier.

Praatplaatjes, Praatprikkels, De filosofiejuf, 2014. Doelgroep: po 1-4, po 3-8
Spelvormen (vragenkaartjes) om te filosoferen met kinderen op de basisschool.