Sociale veiligheid en conflicthantering

Hoe zorg ik ervoor dat mijn leerlingen zich veilig voelen, zichzelf kunnen zijn en respect voor elkaar hebben? Hoe ga ik om met pestgedrag en discriminatie? Bekijk vooral deze voorbeeldmaterialen voor inspiratie en lesideeën.

Of raadpleeg het vergelijkend overzicht dat door Edux is gemaakt van methoden voor sociaal-emotionele ontwikkeling, gedrag en/of burgerschap.

Beertje anders, Weerbaar.info, 2010-2015. Doelgroep: po 1-2
Sociaal-emotionele ontwikkeling voor kleuters. Aan de orde komen sociaal-emotionele onderwerpen als normen en waarden, ruzie maken, plagen en pesten en een ander buitensluiten. Rondom pesten is een themapakket samengesteld 'Voorkom pesten'.

​Beste vrienden map SO, CED-Groep, 2011. Doelgroep: so-cluster 3-4
Momenteel niet meer leverbaar! Map wordt herzien. Vermoedelijke verschijning halverwege schooljaar 22-23. Methode voor sociale competentie en democratisch burgerschap, bedoeld voor het gespecialiseerd onderwijs. Aan de orde komen: het maken van keuzes, invloed uitoefenen, verantwoordelijk zijn, betrokkenheid tonen, samenwerken. Dit materiaal is gerelateerd aan De Vreedzame School.

Gedragen gedrag (po), Stichting School & Veiligheid, 2018. Doelgroep: po 1-8
Spel voor onderwijsteams om met elkaar in gesprek te komen over gedrag op school. Doel is om gewenst en ongewenst gedrag bespreekbaar te maken en samen tot afspraken en regels te komen. Het spel wordt gespeeld aan de hand van kaartjes die zijn ingedeeld in verschillende thema's zoals pesten, seksueel gedrag, school en privé, sociale media en diversiteit. Er is ook een versie voor vo en mbo.

Gelukskoffer - lessen in geluk, 2017. Doelgroep: po 1-8
Methode voor persoonlijke ontwikkeling waarbij kinderen zichzelf en de ander leren kennen en vertrouwen, de basis voor een positief schoolklimaat (en daarmee sociale veiligheid). Bestaat uit koffertjes voor de kinderen, lesboekjes en software voor het digibord, aangevuld met een koffer met lesmateriaal voor de leerkracht. Zeven lessen in geluk met als thema's: wat is geluk, positief denken, dankbaarheid, talenten, zelfvertrouwen, toekomstdromen, geluk doorgeven. Implementatietraining mogelijk.

GroepsGedoe 2.0, Kieresoe. Doelgroep: po 7-8, vo, mbo
Versterk de sociale veiligheid in je groep met dit spel. Met ruim 70 stellingen die gaan over bewust worden van eigen (voor)oordelen rondom gedoe in groepen. Het werkt pestpreventief. Bij het spel hoort een handleiding met veel verschillende actieve en activerende werkvormen.

Heppie in de Klas, Stichting Het Vergeten Kind, 2020. Doelgroep: po 6-8, vo 1-2 
Gratis lesmateriaal over positieve aandacht en elkaar écht zien. Het maakt verschillende thuissituaties in de klas bespreekbaar waardoor leerlingen meer oog en begrip voor elkaars gedrag en achtergrond krijgen. Het bestaat uit twaalf werkvormen die met weinig voorbereiding uit te voeren zijn.

HiRO, Schooljudo, 2021. Doelgroep: po 1-8 
Lesmethode gericht op sociaal-emotionele ontwikkeling. Digitale leeromgeving gecombineerd met fysieke lessen waarbij judo als middel wordt ingezet. Door een combinatie van praten, ervaren, reflecteren en doen leren de kinderen meer over de kernwaarden: Vertrouwen, Samenwerken, Respect, Beheersing, Weerbaarheid, Discipline en Plezier.

HUMAN Educatie - pesten, Doelgroep: po 6-8, vo, mbo
Op deze onderwijspagina over burgerschap vind je video's en lesmateriaal om het gesprek in de klas te voeren over pesten en vooroordelen.

Kanjertraining, 2010-2014. Doelgroep: po 1-8, vo 1-3
'Kanjertraining' richt zich op het creëren van een veilig klassenklimaat en op het verminderen van emotionele problemen en gedragsproblemen.
Proefschrift: Effects of Kanjertraining (Topper Training) on Emotional Problems, Behavioural Problems and Classroom Climate, Lilian Vliek (2015)
SLO analyse Burgerschapsvorming (pdf, 632 kB) (2016).
SLO analyse seksuele diversiteit (2014). De analyseresultaten voor het onderdeel 'Max en seksualiteit' zijn te vinden vanaf pagina 29.
'Kanjertraining' is in de NJi Databank Erkende Jeugdinterventies erkend als 'Effectief volgens sterke aanwijzingen'.

Kids to Express, 2023. Doelgroep: po 5-8
Lessenseries bij liedjes met een actuele en maatschappelijke boodschap, ingezongen door het koor Kids to Express. De lessen zijn uitgewerkt voor groep 5-6 en groep 7-8 en hebben thema's als: 'Fouten maken mag' en 'Joehoe!' (over de drukke wereld en behoefte aan oprechte aandacht voor elkaar). Bij de zang- en dansvideo's zijn lesmaterialen (meezingpakketten) bestaande uit handleiding, leerlingenwerkboek en powerpoint gratis aan te vragen.

KiVa-programma, KiVa. Doelgroep: po 1-8 
KiVa is een preventief, schoolbreed programma, gericht op het versterken van de sociale veiligheid en het tegengaan van pesten op basisscholen. Het stimuleert de sociale vaardigheden en de sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen. Het zet in op positieve groepsvorming en bestaat uit diverse materialen en trainingen. KiVa is in de NJi Databank Erkende Jeugdinterventies erkend als 'Effectief volgens goede aanwijzingen'.

Krachtenspel.nl, 2018. Doelgroep: po 5-8, vo, mbo, hbo
Leergang sociaal emotionele educatie en actief burgerschap. Het biedt materiaal voor een integrale aanpak en preventie van sociale problemen zoals agressie, werkstress, intimidatie, verslaving, nepnieuws, vooroordelen, integratie, machtsmisbruik en verwarring. Krachtenspel werkt actief aan burgerschapscompetenties zoals begrip voor elkaar, meningsuiting, respect,  gelijkwaardigheid, preventie discriminatie, omgaan conflicten,  machtsmisbruik en misleiding. En voorwaarden om actief burger te kunnen zijn zoals zelfredzaamheid. Op Start Krachtenspel krijgen professionals en deelnemers op interactieve wijze via de digitale kaarten inzicht in alle zeven krachten en alle werkwijzen. Als vervolgmogelijkheid kan ook het Krachtenspel-spel (vanaf 15 jaar) ingezet worden. Het materiaal is ook geschikt voor informele begeleiders en vrijwilligers.

Kwink, sociaal-emotioneel leren op school, Kwintessens NVZ Uitgeverij, 2014. Doelgroep: po 1-8
Online methode voor sociaal-emotioneel leren (SEL), inclusief burgerschap, sociale integratie en mediawijsheid. De methode is gericht op preventie (van bijvoorbeeld pesten op school) en de kracht van een veilige groep. Kwink is in de NJi Databank Erkende Jeugdinterventies erkend als 'Goed onderbouwd'.

Leefstijl po, Boom Beroepsonderwijs, Doelgroep: po 1-8, 
Sociaal-emotionele vaardigheden voor het primair onderwijs. Structureel en preventief werken aan een gezond en veilig schoolklimaat. De methode wil het sociale gedrag en de sociale betrokkenheid van leerlingen op school en thuis bevorderen, om hen uiteindelijk zo goed mogelijk in de maatschappij te kunnen laten functioneren. Een training voor het team maakt deel uit van de methode.
SLO analyse Burgerschapsvorming (2016) (pdf, 638 kB).
Leefstijl is in de NJi Databank Erkende Jeugdinterventies erkend als 'Goed onderbouwd'.

Lekker belangrijk - samen in de klas, De Kleine Ambassade, 2017. Doelgroep: po 7-8, vo 1-2 
Deze methode biedt handvatten om elkaar beter te leren kennen. Aan de hand van verhalen over negen heel verschillende persoonlijkheden krijgen leerlingen meer inzicht in waarom leeftijdsgenoten zich soms anders gedragen of uiten dan anderen. Meer kennis over elkaar bevordert het onderlinge begrip, vermindert vooroordelen en pestgedrag en geeft leerlingen de kans om elkaar te helpen. Bestaat uit een boek en een werkschrift.

Ontwikkeling in de groep, groepsdynamica bij kinderen en jongeren, derde editie, Uitgeverij Coutinho, 2023. Doelgroep: po, vo
Boek met theorie over groepsprocessen bij kinderen en jongeren, aangevuld met de praktische toepassing ervan aan de hand van voorbeelden en interventies. Doel is dat de docent groepsdynamische processen kan bijsturen en zo bijdraagt aan een goede ontwikkeling van de groep en de leerlingen afzonderlijk. Ondersteunende website met spel- en werkvormen en aanbevolen literatuur.

Praattoppers, verbeter de gespreksvaardigheden van kinderen met humor, spelletjes en complimenten, Filosovaardig, herziene uitgave 2021. Doelgroep: po 4-8
Dertig coachkaarten voor betere gespreksvaardigheden. Leerlingen leren op een positieve manier met elkaar in gesprek te gaan. Ze leren naar elkaar te luisteren, vragen aan elkaar te stellen, te redeneren en zich in een ander te verplaatsen. Gebaseerd op het principe van Tips en Tops.

Praten lucht op, De Kindertelefoon, 2022. Doelgroep: po 5-8 
Gratis lesmateriaal (digibordles, lesbrief, werkbladen) om in ongeveer 30 min. het gesprek te openen in de klas over actuele thema’s uit de leefwereld van leerlingen en de emoties die daarbij horen. Zo ervaren leerlingen dat praten oplucht en helpend is. En weten ze waarover en hoe ze contact kunnen opnemen met de Kindertelefoon.

​Respect Foundation, Lesmaterialen via LessonUp. Doelgroep: po, vo, mbo
Respect Foundation ontwikkelt lesmaterialen voor alle typen onderwijs (Respect Educatie). De lessen geven concrete invulling aan sociale veiligheid, burgerschap en mentorlessen. Respect Educatie biedt:
- Lessenreeksen om bepaalde doelen in de klas te behalen zoals groepsdynamica of cyberpesten aanpakken.
- Losse lessen om thema's (diversiteit, vluchtelingen etc.) te behandelen of basisvaardigheden (actief luisteren, oordeel uitstellen) aan te leren.
Alle lessen worden kosteloos, online aangeboden en zijn te gebruiken op het digibord via LessonUp.

STOP Hanky Panky Shanghai, Aisian Raisins, 2023. Doelgroep: po 7-8 
Lespakket (nu nog pilot, binnenkort gratis te downloaden) om leerlingen bewust te maken van (anti-Oost- en Zuidoost-Aziatisch) racisme en discriminatie.  N.a.v. het verjaardagsliedje dat nog vaak gezongen wordt.

Taakspel, CED-groep, 2007-2013. Doelgroep: po 1-8, sbo, vo 1-3, so-cluster 3, vso-cluster 3
Groepsgerichte aanpak om leerlingen spelenderwijs te leren zich beter aan de klassenregels te houden. Er zijn varianten voor de verschillende doelgroepen.
Taakspel was opgenomen in de NJi Databank Erkende Jeugdinterventies maar de erkenning is verlopen.

Team Toppers, het Belbin teamrollenmodel voor kinderen en jongeren, Uitgeverij Pica, 2015. Doelgroep: po 5-8, vmbo 1-4, havo/vwo 1-6
Spelvorm om te werken aan talentontwikkeling en groepsvorming. Het spel is gebaseerd op het Belbin teamrollenmodel, een model uit de organisatiepsychologie. Doel is kinderen en jongeren inzicht te geven in hun eigen talenten en die van anderen met als insteek: iedereen doet ertoe!

Themapakketten uit 'Ik creëer mijn wereld (ICMW)', Academy4life, 2018. Doelgroep: po 3-8, vo 1-2 
Digitale themapakketten om groepen te begeleiden of individuele kinderen te coachen. O.a.: Pesten Game Over, Vrede en geluk, Grenzen jonge kinderen.

Vreedzaam, CED-groep, 2006-2023. Doelgroep: ​po 1-8, sbo, peuters, so (zml)
​Vreedzaam is een programma voor sociale competentie en democratisch burgerschap. Vreedzaam beschouwt de school als oefenplaats voor democratie en actieve participatie.
Een school kan aanvullend kiezen voor een leerlijn seksuele vorming (Vreedzame kriebels).
In het deelnemersdomein staan de benodigdheden voor het geven van de Vreedzaamlessen zoals de lesmappen, video’s, de digitale lesondersteuning in de vorm van een pdf, video’s, illustraties en werkbladen. 
Vreedzame sbo- en so-scholen werken met dezelfde mappen al het reguliere basisonderwijs, aangevuld met een eigen katern. Voor zml-scholen is er een aangepast programma, met veel aandacht voor het pedagogisch klimaat. Bekijk enkele voorbeeldlessen. 
Voor nieuwkomerskinderen is een speciale leergang ontwikkeld. Voor scholen die (nog) geen vreedzame school zijn, zijn er daarnaast vijf gratis te downloaden lesbrieven gemaakt over: verwelkomen, verdiept kennismaken, een veilige groep, een steentje bijdragen en afscheid nemen. 
De Vreedzame School is in de NJi Databank Erkende Jeugdinterventies erkend als 'Effectief volgens eerste aanwijzingen'.

Waar is Zonnie?, Anne Frank Stichting, 2020. Doelgroep: po 5-6 
Gratis voorleesverhaal over vriendschap en samenleven. Met werkvormen over eerste indruk en vooroordelen. Leerlingen maken door het verhaal (in de docentenhandleiding) kennis met mensen met verschillende achtergronden. Door middel van vragen en opdrachten op de werkbladen denken en praten leerlingen na over hoe we beter kunnen samenleven. Met Gouden tips voor de docent.

Week tegen pesten - Goed voor elkaar, Stichting School en Veiligheid, 2023. Doelgroep: po, vo, mbo 
Zet samen met je leerlingen in de Week Tegen Pesten (in september) stappen naar een positieve en veilige sfeer in de groep. Met gratis lesmateriaal dat aansluit bij het thema van dit jaar.  De lesmaterialen van het thema van 2021 (Buitensluiten? Uitgesloten!) en 2022 (Grapje! Moet toch kunnen?!) zijn ook nog te downloaden.

​Week van Respect, Respect Education Foundation, 2018. Doelgroep: po 6-8
Jaarlijkse campagne in de tweede week van november over respect, identiteit, tolerantie en actief burgerschap. Elk jaar is er een speciaal thema waarbij het lesmateriaal is te vinden in LessonUp.

Weet jij wat respect is?, Boekscout, 2022. Doelgroep: po 2-4
In dit boekje wordt op speelse wijze aan kinderen uitgelegd wat respect is en waar je dit aan kan zien in het dagelijks leven, op school en in de natuur. Door de toegevoegde vragen te beantwoorden, wordt het kind gestimuleerd zelf mee te denken. Wat is respect? Waarom is er respect? Beantwoord de vragen en kijk maar wat je ontdekt!

Het zakboek voor anti-pestcoördinatoren in po en vo, Pica, 2022. Doelgroep: po, vo
Zakboek met theorieën rondom pesten, handige werkvormen, informatie over schoolbeleid en praktische stappenplannen. Bijlagen zijn te downloaden.