Sociale veiligheid en conflicthantering

Hoe zorg ik ervoor dat mijn leerlingen zich veilig voelen, zichzelf kunnen zijn en respect voor elkaar hebben? Hoe ga ik om met pestgedrag en discriminatie? Bekijk vooral deze voorbeeldmaterialen voor inspiratie en lesideeën.

Aan de slag met sociale cohesie in het voortgezet onderwijs, Sardes en Bureau Goudvisie, 2021. Doelgroep: vo 2
Handvatten om sociale cohesie in de klas te versterken. Bestaande uit gratis te downloaden handleiding met daarin een 'thermometer' en een link naar een serious game om bewustwording op gang te brengen en sociale cohesie te bevorderen.

Danny, werkboek sociale vaardigheden op school, Eenvoudig Communiceren, 2014. Doelgroep: pro, vso cluster 4
Aan de hand van elf korte verhaaltjes worden jongeren geconfronteerd met 'sociaal onwenselijk' gedrag.

De school is van ons, werkboek sociale vaardigheden op school, Eenvoudig Communiceren. Doelgroep: pro
Dit werkboek brengt leerlingen sociale vaardigheden bij én verbetert tegelijkertijd de sfeer in de klas. Hoe stel je samen met leerlingen de (sociale) regels vast? Hoe leer je ze omgaan met meningsverschillen? En hoe help je ze te ontdekken wie ze zijn?

Effectief werken met groepen, praktische tips voor wat je wel en niet moet doen met groepen, Panta Rhei, 2015. Doelgroep: po, vo
Boek voor docenten basisscholen, voortgezet onderwijs en groepsleiders. Waar moet je rekening mee houden als je met een groep werkt? Het boek bevat een verzameling tips, do's en don'ts voor het werken met groepen.

Fair play workshop, Anne Frank Stichting, 2021. Doelgroep: vmbo 1-4, havo/vwo 1-6
De Fair Play workshop laat jongeren nadenken over hun eigen houding en keuzes. Ze worden geconfronteerd met vormen van discriminatie binnen en buiten de lijnen. Zo werken ze samen aan respect, sportiviteit en inclusie. De workshop wordt gegeven door een workshopdocent van de Anne Frank Stichting en bestaat uit drie onderdelen: een online game, positiespel en nagesprek.

Gedragen gedrag, Stichting School & Veiligheid, 2018. Doelgroep: po 1-8, vmbo 1-4, havo/vwo 1-6
Spel voor onderwijsteams om met elkaar in gesprek te komen over gedrag op school. Doel is om gewenst en ongewenst gedrag bespreekbaar te maken en samen tot afspraken en regels te komen. Het spel wordt gespeeld aan de hand van kaartjes die zijn ingedeeld in verschillende thema's zoals pesten, seksueel gedrag, school en privé, sociale media en diversiteit.

GRIPP, Coöperatie Prachtgroep, 2023. Doelgroep: vo 1-2 
GRIPP staat voor Groepsvorming, Identiteit en PestPreventie en zet in op positieve groepsvorming, het ontwikkelen van sociale vaardigheden en de sociaal emotionele ontwikkeling van jongeren in het eerste en tweede leerjaar van de middelbare school (vmbo kader t/m gymnasium). Het bestaat uit drie onderdelen: training, (les)materiaal en monitoring. Het lesmateriaal bestaat uit vijf thema's: 1. Welkom in de groep, 2. Ik, jij en wij in de groep, 3. Groei in de groep, 4. Diversiteit in de groep: wat kun jij doen? en 5. Terugkijken en vooruitkijken. Elk thema duurt zes tot acht weken.

GroepsGedoe 2.0, Kieresoe. Doelgroep: po 7-8, vo, mbo
Versterk de sociale veiligheid in je groep met dit spel. Met ruim 70 stellingen die gaan over bewust worden van eigen (voor)oordelen rondom gedoe in groepen. Het werkt pestpreventief. Bij het spel hoort een handleiding met veel verschillende actieve en activerende werkvormen.

Heppie in de Klas, Stichting Het Vergeten Kind, 2020. Doelgroep: po 6-8, vo 1-2 
Gratis lesmateriaal over positieve aandacht en elkaar écht zien. Het maakt verschillende thuissituaties in de klas bespreekbaar waardoor leerlingen meer oog en begrip voor elkaars gedrag en achtergrond krijgen. Het bestaat uit twaalf werkvormen die met weinig voorbereiding uit te voeren zijn.

Hero of Humanity, Rode Kruis, 2015-2017. Doelgroep: vo 4-6, mbo
Interactieve game waarin jongeren dilemma's voorgeschoteld krijgen en in gesprek gaan over hun eigen hulpbereidheid. Beschikbaar als gastles en als online lesmateriaal voor docenten.​ Met handleiding.

HUMAN Educatie - pesten, Doelgroep: po 6-8, vo, mbo 
Op deze onderwijspagina over burgerschap vind je video's en lesmateriaal om het gesprek in de klas te voeren over pesten en vooroordelen.

Kanjertraining, 2010-2014. Doelgroep: po 1-8, vo 1-3
'Kanjertraining' richt zich op het creëren van een veilig klassenklimaat en op het verminderen van emotionele problemen en gedragsproblemen.
Proefschrift: Effects of Kanjertraining (Topper Training) on Emotional Problems, Behavioural Problems and Classroom Climate, Lilian Vliek (2015)
SLO analyse Burgerschapsvorming (pdf, 632 kB) (2016).
SLO analyse seksuele diversiteit (2014). De analyseresultaten voor het onderdeel 'Max en seksualiteit'zijn te vinden vanaf pagina 29.
'Kanjertraining' is in de NJi Databank Erkende Jeugdinterventies erkend als 'Effectief volgens sterke aanwijzingen'.

Krachtenspel.nl, 2018. Doelgroep: po 5-8, vo, mbo, hbo
Leergang sociaal emotionele educatie en actief burgerschap. Het biedt materiaal voor een integrale aanpak en preventie van sociale problemen zoals agressie, werkstress, intimidatie, verslaving, nepnieuws, vooroordelen, integratie, machtsmisbruik en verwarring. Krachtenspel werkt actief aan burgerschapscompetenties zoals begrip voor elkaar, meningsuiting, respect,  gelijkwaardigheid, preventie discriminatie, omgaan conflicten,  machtsmisbruik en misleiding. En voorwaarden om actief burger te kunnen zijn zoals zelfredzaamheid. Op Start Krachtenspel krijgen professionals en deelnemers op interactieve wijze via de digitale kaarten inzicht in alle zeven krachten en alle werkwijzen. Als vervolgmogelijkheid kan ook het Krachtenspel-spel (vanaf 15 jaar) ingezet worden. Het materiaal is ook geschikt voor informele begeleiders en vrijwilligers.

Leefstijl, sociaal-emotionele vaardigheden  Boom beroepsonderwijs, 2002-2013. Doelgroep: po 1-8, sbo, pro, vo 1-6, vso-cluster 3-4, mbo
Doel van de methode: het stimuleren van een gezonde ontwikkeling en het voorkomen van ongewenst gedrag. Systematisch en schoolbreed werken aan een veilige school.
SLO analyse Burgerschapsvorming (2016) (pdf, 638 kB).
Leefstijl is in de NJi Databank Erkende Jeugdinterventies erkend als 'Goed onderbouwd'.

Lekker belangrijk - samen in de klas, De Kleine Ambassade, 2017. Doelgroep: po 7-8, vo 1-2 
Deze methode biedt handvatten om elkaar beter te leren kennen. Aan de hand van verhalen over negen heel verschillende persoonlijkheden krijgen leerlingen meer inzicht in waarom leeftijdsgenoten zich soms anders gedragen of uiten dan anderen. Meer kennis over elkaar bevordert het onderlinge begrip, vermindert vooroordelen en pestgedrag en geeft leerlingen de kans om elkaar te helpen. Bestaat uit een boek en een werkschrift.

Ontwikkeling in de groep, groepsdynamica bij kinderen en jongeren, derde editie, Uitgeverij Coutinho, 2023. Doelgroep: po, vo
Boek met theorie over groepsprocessen bij kinderen en jongeren, aangevuld met de praktische toepassing ervan aan de hand van voorbeelden en interventies. Doel is dat de docent groepsdynamische processen kan bijsturen en zo bijdraagt aan een goede ontwikkeling van de groep en de leerlingen afzonderlijk. Ondersteunende website met spel- en werkvormen en aanbevolen literatuur.

​Respect Foundation, Lesmaterialen via LessonUp. Doelgroep: po, vo, mbo
Respect Foundation ontwikkelt lesmaterialen voor alle typen onderwijs (Respect Educatie). De lessen geven concrete invulling aan sociale veiligheid, burgerschap en mentorlessen. Respect Educatie biedt:
- Lessenreeksen om bepaalde doelen in de klas te behalen zoals groepsdynamica of cyberpesten aanpakken.
- Losse lessen om thema's (diversiteit, vluchtelingen etc.) te behandelen of basisvaardigheden (actief luisteren, oordeel uitstellen) aan te leren.
Alle lessen worden kosteloos, online aangeboden en zijn te gebruiken op het digibord via LessonUp.

Taakspel, CED-groep, 2007-2013. Doelgroep: po 1-8, sbo, vo 1-3, so-cluster 3, vso-cluster 3
Groepsgerichte aanpak om leerlingen spelenderwijs te leren zich beter aan de klassenregels te houden. Er zijn varianten voor de verschillende doelgroepen.
Taakspel was opgenomen in de NJi Databank Erkende Jeugdinterventies maar de erkenning is verlopen.

Team Toppers, het Belbin teamrollenmodel voor kinderen en jongeren, Uitgeverij Pica, 2015. Doelgroep: po 5-8, vmbo 1-4, havo/vwo 1-6
Spelvorm om te werken aan talentontwikkeling en groepsvorming. Het spel is gebaseerd op het Belbin teamrollenmodel, een model uit de organisatiepsychologie. Doel is kinderen en jongeren inzicht te geven in hun eigen talenten en die van anderen met als insteek: iedereen doet ertoe!

Themapakketten uit 'Ik creëer mijn wereld (ICMW)', Academy4life, 2018. Doelgroep: po 3-8, vo 1-2 
Digitale themapakketten om groepen te begeleiden of individuele kinderen te coachen. O.a.: Pesten Game Over, Vrede en geluk, Grenzen jonge kinderen.

Vriend & vijand in de klas, Critical Mass, 2016. Doelgroep: vo, mbo
Digitaal interactief schoolbreed project over sociale veiligheid op school. Het project stimuleert de actiebereidheid bij leerlingen, docenten en school-leidingen om sociale veiligheid op school te vergroten. Vier thema's (games): buitensluiten, ingrijpen, discriminatie, (cyber)pesten. Vijftien opdrachten en een onderzoek op school.

Week tegen pesten - Goed voor elkaar!, Stichting School en Veiligheid, 2023. Doelgroep: po, vo, mbo 
Zet samen met je leerlingen in de Week Tegen Pesten (in september) stappen naar een positieve en veilige sfeer in de groep. Met gratis lesmateriaal dat aansluit bij het thema van dit jaar. De lesmaterialen van het thema van 2021 (Buitengesloten? Uitgesloten!) en 2022 (Grapje! Moet toch kunnen?!) zijn ook nog te downloaden.

Het zakboek voor anti-pestcoördinatoren in po en vo, Pica, 2022. Doelgroep: po, vo 
Zakboek met theorieën rondom pesten, handige werkvormen, informatie over schoolbeleid en praktische stappenplannen. Bijlagen zijn te downloaden.