Voorbeeldmatig leerplankader probleemoplossend denken en handelen
Probleemoplossen is het proces dat moet leiden tot een oplossing voor een probleem (of een behoefte, een vraagstuk, vraagstelling). Hierbij gaat het meer om het proces dat leidt tot het oplossen van het probleem dan om het vinden van de oplossing zelf.
Dit betekent dat leerlingen de betekenis van een probleem moeten kunnen (h)erkennen en in een context moeten kunnen plaatsen en relevante contextgebonden vragen moeten kunnen stellen. Ze verbreden en verdiepen hun kennis over concepten in samenwerking met anderen. Ze kunnen onderzoeken en kritisch beschouwen wat anderen over een onderwerp zeggen, kunnen deze informatie verwerken en communiceren/presenteren. Voor het bedenken van oplossingen of innovaties die een bijdrage kunnen leveren aan een betere wereld is creativiteit nodig. Kritisch denken en creativiteit zijn vaardigheden die sterk samenhangen met probleemoplossen.
Fasen in het proces
Om zich de vaardigheid probleemoplossen eigen te maken, doorlopen leerlingen systematisch het (cyclische) proces van probleemoplossen. De stappen zijn:
- het 'zien', erkennen, verkennen en verhelderen van het probleem;
- analyseren van het probleem;
- mogelijke (deel-) oplossingen inventariseren;
- afwegen van de mogelijke oplossingen;
- selecteren en indien mogelijk toepassen
- en evalueren van de oplossing.
Na het afwegen van oplossingen kan worden bezien of er nog andere oplossingen mogelijk zijn, na evaluatie kan alsnog voor een andere oplossing worden gekozen, etc.
Voorwaarden probleemoplossend denken en handelen
Een leeractiviteit die gericht is op probleemoplossen gaat uit van een zo authentiek mogelijk probleem of vraagstelling met een (voor de leerling) onbekende uitkomst. Hierbij wordt altijd gebruik gemaakt van vakspecifieke kennis en vaardigheden die nodig zijn voor het uitvoeren van de opdracht. De leerling wordt in staat gesteld om het probleem (beter) te definiëren, te analyseren, probleemoplosstrategieën toe te passen, zich nieuwe kennis eigen te maken, verschillende oplossingsrichtingen te onderzoeken en beargumenteerde beslissingen te nemen over de uiteindelijke oplossing.
Een leerling is een probleemoplosser als hij/zij een onderzoekende houding heeft en het probleemoplosproces kan generaliseren zodat deze ook in andere situaties toe te passen is.
| Probleemoplossend denken en handelen | De leerling… |
|---|---|
| Problemen signaleren en verkennen | Weet dat er problemen van verschillende aard zijn en dat veel problemen kunnen worden opgelost |
| Herkent situaties waarin van een vraag of probleem sprake is, kan aangeven wat onduidelijk is | |
| Kan aangeven in welke situatie het probleem of vraag zich voordoet | |
| Problemen analyseren en definiëren | Kan elementen van het probleem benoemen en daarbij deelvragen formuleren |
| Kan een probleemstelling formuleren door het verschil tussen huidige en gewenste situatie te omschrijven | |
| Probleemoplosstrategieën kennen en genereren | Weet dat er verschillende probleemoplosstrategieën zijn en kan aangeven uit welke algemene stappen deze bestaan |
| Kan probleemoplosstrategieën genereren op basis van de probleemstelling | |
|
Probleemoplosstrategieën analyseren en selecteren |
Kan analyseren welke oplossingsstrategieën passen bij de probleemstelling |
| Kan criteria benoemen om een keuze te maken uit de voorgestelde oplossingsstrategieën, passend bij de probleemstelling | |
| Mogelijke oplossingen genereren | Kan in verschillende richtingen denken om tot oplossingen te komen |
| Kan verschillende oplossingsrichtingen voorbeeldmatig uitwerken | |
| Kan denken in patronen om problemen systematisch op te lossen | |
| Kan verbanden leggen en zo mentale modellen creëren die relevant zijn voor het probleemoplossen | |
| Beargumenteerde beslissingen nemen | Kan de voorgestelde oplossingen beoordelen in relatie tot het oorspronkelijke probleem |
| Kan beredeneren waarom de voorgestelde oplossing(en) passen bij het oorspronkelijke probleem | |
| Toepassen en evalueren van de oplossing | Kan de voorgestelde oplossing toepassen in de praktijk |
| Kan de voorgestelde oplossing toetsen aan het oorspronkelijke probleem | |
| Kan terugblikken op het doorlopen probleemoplosproces |