Achtergrondinformatie
Wat is cultuur?
Cultuur gaat over alles wat mensen maken, denken en doen. Cultuur is de ontwikkeling van een gemeenschap door het ontstaan van gebruiken. Cultuur wordt daarbij opgevat als een dynamisch geheel van overtuigingen, waarden en gedragingen die voortdurend veranderen. Een deel daarvan is expliciet, zichtbaar in fysieke voorwerpen en formele regels. Maar een groot deel is impliciet: verborgen in manieren van doen, voelen en denken over wat wel en niet vanzelfsprekend is.
Mensen hebben een natuurlijke neiging om groepen te vormen en om hun omgeving en andere mensen in categorieën in te delen. Deze indeling en bijbehorende 'ranking' heeft gevolgen voor hoe we over de ander denken, voelen en hoe we ons tegenover hen gedragen. Binnen culturen zitten allerlei aannames over hoe mensen zich (dienen te) gedragen, of wat de status en rol is van mensen. Wie hiermee niet vertrouwd is, zal dit niet goed kunnen interpreteren. Hierdoor kan spanning ontstaan en samenwerking minder goed verlopen.
Diversiteit: een nieuw verschijnsel?
De samenleving van de 21e eeuw is steeds diverser. Nederland is van oudsher als handelsnatie actief in de hele wereld; ook vinden al vele eeuwen mensen uit andere landen toevlucht in ons land. De complexiteit van huidige globale ontwikkelingen als klimaatverandering en vluchtelingenproblematiek raakt ook de situatie in ons land. Er is tegelijkertijd sprake van een groter wordende sociale kloof. Mensen lijken het moeilijker te vinden om elkaar te begrijpen en met elkaar te praten. Nieuwe digitale technologie brengt ons 24/7 op de hoogte van wat er in alle lagen van de bevolking speelt, in eigen land en in de wereld, maar kunnen er ook voor zorgen dat mensen juist alleen maar in aanraking komen met gelijkgestemden (de zogenaamde 'bubble'). Anderzijds kunnen moderne digitale middelen ook gebruikt worden voor innovatieve uitwisselingsmogelijkheden en om samen te creëren. Omgaan met deze groeiende diversiteit alles vraagt om specifieke sociale en culturele kennis en om inlevings- en reflectievermogen.
Samenhang met andere vaardigheden
In verschillende modellen van 21e-eeuwse vaardigheden zijn samenwerken, communicatie en sociale en culturele vaardigheden gebundeld tot 'interpersoonlijke vaardigheden'. Er is zeker sprake van overlap met deze beide vaardigheden. Tegelijk gaat het bij sociale en culturele vaardigheden echter ook om een intrapersoonlijke vaardigheid, want het vereist een bewustzijn van (aspecten van) de eigen identiteit en relatie tot de wereld, en hoe dit voor anderen kan verschillen. Naast zelfkennis en kritisch denken is hierbij empathie van belang: je kunnen verplaatsen in een ander.
Relatie met burgerschap
Sociale en culturele vaardigheden zijn een voorwaarde voor burgerschap. In een democratische samenleving is het streven dat iedereen moet kunnen meedoen en zich kunnen ontwikkelen, zonder discriminatie of uitsluiting. Sociale en culturele vaardigheden worden in de verschillende modellen voor 21e-eeuwse vaardigheden soms benoemd als 'inclusief burgerschap', elders als apart begrip. P21 beschrijft naast de vaardigheden een rijtje '21e-eeuwse thema's' waaraan aandacht moet worden besteed, hieronder zijn 'global awareness' en 'civic literacy'. De Europese key competences bundelen 'sociale en burgerlijke competenties' (EU), naast 'cultureel bewustzijn'. Burgerschap is echter een breder begrip dan sociale en culturele vaardigheden, want dit omvat niet alleen aspecten van identiteit, integratie en participatie, maar ook zaken als democratie en mensenrechten. Een oplossing zou kunnen zijn om naast het werken aan sociale en culturele vaardigheden, apart aandacht te besteden aan de politiek-juridische aspecten van burgerschap.