Voorbeeldmatig leerplankader zelfregulering

Meer specifiek gaat het bij zelfregulering om:

• het stellen van realistische doelen en prioriteiten op basis van eerdere ervaringen;
• doelgericht handelen (concentratie, zichzelf kunnen motiveren, zich kunnen richten op de uitvoering van een taak);
• het plannen en monitoren van het proces dat leidt tot realisatie van de doelen (planning, timemanagement);
• reflecteren op het handelen en de uitvoering van de taak;
• inzicht hebben in de eigen capaciteiten en de ontwikkeling daarvan;
• verantwoordelijkheid nemen voor eigen handelen en keuzes;
• zicht hebben op consequenties van het eigen handelen voor zichzelf en voor de omgeving, voor zowel de korte als de lange termijn.

Aspecten van zelfregulerend leren

Het proces van zelfregulerend leren omvat drie fasen: voor, tijdens en na de uitvoering van de leertaak. In elk van die fasen spelen metacognitie, motivatie en keuze van strategieën een rol. Het is een cyclisch proces: de uitkomsten van evaluatie en reflectie zijn input bij het oriënteren op een volgende taak.

Metacognitie heeft betrekking op reflectie, het controleren en overzien van de eigen aanpak voor, tijdens en na een leeractiviteit. Daarbij wordt gebruik gemaakt van kennis over zichzelf, de taak en leerstrategieën. Het gaat hierbij erom het eigen leerproces te regisseren, te kunnen plannen en fouten te kunnen herstellen.

Motivatie betreft de interesse in de taak, initiatief en doorzettingsvermogen. Hierbij zijn zelfeffectiviteit en attributie relevant. Zelfeffectiviteit betreft de ideeën en opvattingen die lerenden hebben over hun eigen vermogen om een bepaald doel te bereiken. Attributie is het toeschrijven van succes en falen aan zichzelf, bijvoorbeeld door aanleg of inspanning (interne attributie), of aan een andere oorzaak, zoals geluk hebben of een te moeilijke taak hebben (externe attributie).

De strategische component omvat zowel gedragsmatige als cognitieve handelingen. Het gedragsmatige verwijst naar het structureren van de omgeving om het leren te optimaliseren; bij cognitieve handelingen gaat het om het inzetten van leerstrategieën.

Zelfregulering ontwikkelen

Een leeractiviteit is gericht op zelfregulering als er aandacht is voor het opstellen van doelen, het maken van een planning en reflectie op het proces en het eigen handelen. Leraren gaan met leerlingen in gesprek over hun (leer)ervaringen en keuzes. Daarbij wordt de leerling uitgenodigd om zichzelf ‘van een afstand’ te observeren, de observaties te duiden, deze in een concreet actieplan om te zetten en hiernaar te handelen. Het gaat dan om zelfregulering in de volle breedte, niet om het beheersen van deelaspecten.

Zelfregulering kan het best worden geleerd en geoefend in de context van reële leertaken met (vak)specifieke kennis en vaardigheden. De taken moeten motiverend en ‘open’ zijn: de leerlingen voldoende uitdagen zonder hen te overvragen en ruimte bieden voor eigen keuzen en samenwerking.