Hieronder vind je vijf kennisclips, met daarbij een korte inleiding op de verschillende onderwerpen en reflectievragen voor docenten. De kennisclips kunnen gebruikt worden voor professionalisering van (aankomende) leraren. De onderwerpen zijn:
- Cognitieve processen bij lezen;
- Leesmotivatie;
- Toetsen van tekstbegrip;
- Digitaal lezen;
- Leesdidactiek: doelgericht lezen en samen lezen.
SLO heeft deze kennisclips ontwikkeld in het kader van het project Na Pisa de Lente (2020-2022), een initiatief van de Werkgroep Onderzoek en Didactiek Nederlands (WODN) van de vereniging Levende Talen Nederlands. Het project werd gefinancierd door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Cognitieve processen bij lezen
Anne Helder en Paul van den Broek
Hoe hoog legt een leerling de lat om een tekst te begrijpen? In deze clip wordt uitgelegd welke cognitieve processen een rol spelen bij leesvaardigheid. Naast verbanden binnen de tekst legt de lezer ook verbanden tussen de inhoud van de tekst en zijn of haar achtergrondkennis Zo ontstaat er een coherente mentale representatie van de tekst in het hoofd van de lezer: de basis van goed tekstbegrip en kennisopbouw. Welke cognitieve processen een lezer toepast, hangt af van hoeveel moeite hij doet om de tekst te begrijpen, oftewel welke standaard voor coherentie de lezer aanneemt. Het is belangrijk dat leerlingen hun standaard voor coherentie aanpassen aan hun leesdoel.
Reflectievragen
Vóór het bekijken van de clip
- Wat weet je al van cognitieve processen die een rol spelen bij leesvaardigheid?
- Maak je gebruik van deze processen in je leesvaardigheidsonderwijs?
- Waarom zet je die wel of niet in in je leesvaardigheidsonderwijs?
Tijdens het bekijken van de clip
- Wat is een mentale representatie?
- Waarom is het zo belangrijk om te weten of je leerlingen een hoge standaard van coherentie hebben?
Na het bekijken van de clip
- Wat betekent het voor jouw lessen leesvaardigheid als je je leerlingen zou helpen de lat voor tekstbegrip hoog te leggen?
- Hoe kun je je inzichten delen met collega’s?
Meer weten?
- Van den Broek, P., & Helder, A. (2017). Cognitive processes in discourse comprehension: Passive processes, reader-initiated processes, and evolving mental representations. Discourse Processes, 54(5-6), 360-372.
- Helder, A., Van den Broek, P., Van Moort, M., Van den Bosch, L., De Bruïne, A. Drie factoren die cognitieve processen tijdens begrijpend lezen beïnvloeden. Didactiek Nederlands – Handboek.
- Kendeou, P., Van Den Broek, P., Helder, A., & Karlsson, J. (2014). A cognitive view of reading comprehension: Implications for reading difficulties. Learning Disabilities Research & Practice, 29(1), 10-16.
Leesmotivatie
Roel van Steensel
Hoe kun je de leesmotivatie van leerlingen bevorderen? In deze clip gaat het om effectieve aspecten van leesonderwijs om leerlingen meer gemotiveerd te krijgen. Leesmotivatie is een complex begrip maar in de kern gaat het om een onderscheid tussen intrinsieke motivatie en extrinsieke motivatie. Motivatie en leesvaardigheid hebben een wederkerige relatie. Met bepaalde ingrepen in het onderwijs kun je de leesmotivatie van leerlingen bevorderen, wat kan leiden tot een positieve leesspiraal. Effectieve ingrediënten zijn: stimuleer autonomie, zelfvertrouwen en verbondenheid, sluit aan bij interesses van leerlingen of wek die op en ga uit van de individuele ontwikkeling van leerlingen.
Reflectievragen
Vóór het bekijken van de clip
- Wat weet je van leesmotivatie en leesweerstand?
- Wat doe je om de leesmotivatie van je leerlingen te bevorderen?
- Waarom is leesmotivatie belangrijk?
Tijdens het bekijken van de clip
- Wat is het verschil tussen intrinsieke en extrinsieke leesmotivatie?
- Hoe werkt de positieve en hoe werkt de negatieve leesspiraal?
Na het bekijken van de clip
- Wat betekent het voor jouw leesonderwijs als je de motivatie van elke leerling wilt verhogen?
- Hoe kun je je inzichten delen met collega’s?
Meer weten?
- Publicatie van Stichting Lezen waarin allerlei inzichten over leesmotivatie handzaam op een rijtje worden gezet.
- Kort verslag van onze meta-analyse naar leesmotivatie-interventies.
- Hoofdstuk in een boek van Stichting Lezen over negatieve motivaties (pp. 105-122).
Toetsen van tekstbegrip
Joyce Gubbels
Op welke manier kun je grondig leesbegrip van leerlingen toetsen? Grondig tekstbegrip vraagt om het begrijpen én gebruiken van geschreven informatie en betekent ook dat leerlingen kunnen reflecteren op dat wat ze hebben gelezen en de informatie kunnen evalueren. Huidige leestoetsen bieden vaak onvoldoende zicht op het begrip van een tekst als geheel. In deze clip wordt uitgelegd hoe je er voor kunt zorgen dat leerlingen beter begrip van de inhoud van een tekst ontwikkelen, bijvoorbeeld door informatie uit verschillende teksten te laten vergelijken. Ook is het uitleggen en beargumenteren van antwoorden op vragen bij een tekst belangrijk.
Reflectievragen
Vóór het bekijken van de clip
- Hoe toets je nu de leesvaardigheid van je leerlingen en wat toets je precies?
- Toets je op dit moment grondig leesbegrip van leerlingen?
- Wat is de functie van de leestoetsen die je gebruikt?
Tijdens het bekijken van de clip
- Welke nieuwe inzichten over toetsen van leesvaardigheid haal je uit deze kennisclip?
- Wat is het verschil tussen ‘evalueren’ en ‘reflecteren’?
Na het bekijken van de clip
- Wat betekent het voor (inzet van) leestoetsen als je inzet op grondig leesbegrip?
- Hoe kun je je inzichten delen met collega’s?
Meer weten?
- Gubbels, J., van Langen, A. M. L., Maassen, N. A. M., & Meelissen, M. R. M. (2019). Resultaten PISA-2018 in vogelvlucht. Universiteit Twente.
- Van der Hoeven, M., Schmidt, V., Sijbers, J., van Silfhout, G., Woldhuis, E., & van Leeuwen, B. (2017). Leerplankundige analyse PISA 2015. SLO.
- Jelier, W. (2021). Centraal examen Nederlands: hoe verder? Didactief Special, 6-8.
- Best, R. M., Rowe, M., Ozuru, Y., & McNamara, D. S. (2005). Deep-level comprehension of science texts: The role of the reader and the text. Topics in Language Disorders, 25, 65-83.
- Schoor, C., Hahnel, C., Mahlow, N., Klagges, J., Kroehne, U., Goldhammer, F., & Artelt, C. (2020). Multiple document comprehension of university students: Test development and relations to person and process characteristics. In O. Zlatkin-Troitschanskaia, H. A. Pant, M. Toepper, & C. Lautenbach (Eds.), Student learning in German higher education - Innovative measurement approaches and research results (pp. 221-240). Springer.
- Wolf, M., & Barzillai, M. (2009). The importance of deep reading. Educational Leadership, 66, 32–7.
Digitaal lezen
Eliane Segers
Waar lopen lezers tegenaan bij online begrijpend lezen? Deze kennisclip gaat in op de aard en complexiteit van digitale teksten en de vaardigheden die een rol spelen bij online begrijpend lezen. Er wordt uitgelegd hoe je als docent je leerlingen kunt ondersteunen bij het omgaan met verschillende digitale teksten.
Reflectievragen
Voor het bekijken van de clip:
- Wat weet je al over digitaal lezen?
- (Hoe) maak je gebruik van digitale teksten in je leesonderwijs?
- Zo ja, waar lopen leerlingen tegenaan bij digitaal lezen?
Tijdens het bekijken van de clip:
- Wat zijn de verschillen tussen (het lezen van) papieren teksten en digitale teksten?
- Welke vaardigheden spelen een belangrijke rol bij online begrijpend lezen?
Na het bekijken van de clip:
- Wat betekent het voor je leesonderwijs als je leerlingen digitale teksten laat lezen?
- Hoe kun je je inzichten delen met collega’s en hier vakoverstijgend aan werken?
Meer weten?
Enkele publicaties en andere onderzoeksoutput van Eliane Segers (met anderen):
- Segers, E. (2017). Lezen en digitale media: een perspectief op onderwijs [Oratie].
- Geus, E. (2017). Help leerlingen hyperteksten lezen. Didactief Online.
- Segers, E. & van Steensel, R. (2021). De nieuwe lezer: Lezen in het digitale tijdperk. Stichting Lezen Reeks. Eburon.
- Podcast aflevering ‘Luisteren over lezen’ met Eliane Segers, van Actief Leren Lezen.
- Artikel met tips voor digitaal lezen (Wat is digitaal lezen en hoe stimuleer je het?) door Expertisecentrum Nederlands en Edux.
- Artikel van Kennisnet over de wetenschappelijke inzichten in integratie van digitale geletterdheid in het talenonderwijs.
- Artikel n.a.v. netwerksessie ‘Digi-taalvaardig? Onderwijs en bibliotheek aan zet’ door Netwerk Mediawijsheid i.s.m. Kennisnet.
Leesdidactiek: doelgericht lezen en samen lezen
Hilde Van Keer
Waarom zijn doelgericht lezen en samen lezen van belang voor begrijpend lezen? In deze kennisclip staat leesdidactiek centraal. Er wordt er uitgelegd hoe je als docent je leerlingen kunt stimuleren om leesstrategieën doelgericht in te zetten en hoe samenwerken leidt tot actief lezen met beter leesbegrip tot gevolg.
Reflectievragen
Voor het bekijken van de clip:
- Wat vind je belangrijk in je leesonderwijs?
- In hoeverre laat je leerlingen doelgericht lezen en hoe zet je leesstrategieën in?
- Wanneer laat je leerlingen individueel lezen en wanneer laat je leerlingen samen lezen?
Tijdens het bekijken van de clip:
- Hoe stimuleer je leerlingen om doelgericht en actief te laten lezen?
- Wat levert het op als je leerlingen teksten samen laat lezen en bespreken?
Na het bekijken van de clip:
- Wat betekent het voor je leesonderwijs als je leerlingen doelgericht en samen wilt laten lezen?
- Hoe kun je je inzichten delen met collega’s en hier vakoverstijgend aan werken?
Meer weten?
Enkele publicaties van Hilde Van Keer (met anderen):
- Gobyn, S., Merchie, E., De Bruyne, E., De Smedt, F., Schiepers, M. S., Vanbuel, M., ... Van Keer, H. (2019). Sleutels voor effectief begrijpend lezen. Inspiratie voor een eigentijdse didactiek in het basisonderwijs. Vlaamse onderwijsraad.
- Merchie, E., Gobyn, S., De Bruyne, E., De Smedt, F., Schiepers, M., Vanbuel, M., Ghesquière, P., Van den Branden, K., & Van Keer, H. (2019). Effectieve, eigentijdse begrijpend leesdidactiek in het basisonderwijs. Wetenschappelijk eindrapport van een praktijkgerichte literatuurstudie. Brussel: Vlaamse Onderwijsraad.
- Van Ammel, K., Aesaert, K., De Smedt, F., De Meester, F., & Van Keer, H. (2021). An analytic description of ProjectExpert: An instructional reading program for ninth grade vocational students. L1-Educational Studies in Language and Literature, 21(1), 1–35.
