Samenhang

Taalvaardigheden versterken elkaar. De ontwikkeling van mondelinge en schriftelijke taalvaardigheid is namelijk nauw met elkaar verweven. Mondelinge taalvaardigheid vormt de basis voor schriftelijke taalvaardigheid. De lees- en schrijfvaardigheid van leerlingen vergroot je dus door ook een koppeling te maken met mondelinge taalvaardigheid.

Ook lees- en schrijfvaardigheid versterken elkaar. Zo vergroot schrijven de leesvaardigheid van leerlingen, bijvoorbeeld door te schrijven over de teksten die je leest. Andersom vergroot lezen de schrijfvaardigheid, bijvoorbeeld door leerlingen een instructieve tekst te laten bestuderen en ze vervolgens zelf een instructie te laten schrijven.

Hieronder vind je concrete handreikingen voor samenhang tussen lezen, schrijven en mondelinge taalvaardigheid

po

Leren schrijven met peer response en instructie in genrekennis 
In deze leerlijn schrijven voor de basisschool komen ook de taaldomeinen lezen en mondelinge taal aan bod. Met deze concreet uitgewerkte lessenseries voor de midden- en bovenbouw (groep 4-8) werken je leerlingen dus niet alleen aan hun schrijfvaardigheid, maar ook aan hun lees- en mondelinge taalvaardigheid.

Meer informatie over hoe je taaldomeinen expliciet met elkaar kunt verbinden in het basisonderwijs vind je hier. Taaldomeinen in samenhang

vo

Wil je weten hoe je je schrijfonderwijs betekenisvoller en uitdagender kunt maken voor je leerlingen? Zoek je voorbeelden van geïntegreerde lees- en schrijfopdrachten? Bekijk dan deze special schrijfonderwijs en toetsing bij Engels en Nederlands voor informatie, praktische handvatten en inspirerende praktijkvoorbeelden.

Een mooi voorbeeld (pdf, 356 kB) van een geïntegreerde lees- en schrijfopdracht voor de bovenbouw vmbo. De leerlingen lezen en gebruiken bronnen voor een zakelijke e-mail. Op deze pagina vind je voor de onderbouw vo meer lesideeën en uitgewerkte voorbeelden.

Kennis van ons taalsysteem

Je kunt taal op verschillende niveaus beschouwen. Die niveaus samen vormen ons taalsysteem. We kunnen de nadruk leggen op de klank (fonologie), op de betekenis (semantiek), op de woordvorming (morfologie), op het zinsverband (syntaxis), op het gebruik (pragmatiek) en op de spelling (orthografie). Bij taalbeschouwing bestuderen we dit taalsysteem. Kennis van ons taalsysteem is nodig om taalvaardig te worden in lezen, schrijven en mondelinge taal.

Taal als doel

In het dagelijks leven is taal meestal een middel. Om te communiceren, om uitdrukking te geven aan je gevoelens en om grip te krijgen op de wereld om ons heen. In het onderwijs is het belangrijk om een onderdeel van taal ook als doel op zich te beschouwen, bijvoorbeeld het spellingsysteem. Het is namelijk belangrijk dat leerlingen leren hoe het spellingsysteem in elkaar zit. Zo leg je in je spellingonderwijs de regels uit van de werkwoordspelling, omdat het begrip daarvan niet vanzelf komt. Daar stopt het echter niet. Het is belangrijk dat leerlingen de transfer kunnen maken en letten op hun spelling in betekenisvolle situaties. Bijvoorbeeld door een tekst die ze geschreven hebben in de reviseerfase te controleren op spel- en formuleerfouten. Taal is dan weer het middel geworden, waarbij leerlingen kennis en vaardigheden inzetten die ze in spellinglessen leren. Op die manier werk je aan de spellingattitude van je leerlingen en laat je hun zien dat spelling geen doel op zichzelf is.

Metaconceptueel grammaticaonderwijs: wat betekent dat voor les en toets?
Grammaticaonderwijs is vaak hoofdzakelijk gericht op grammaticale termen, ezelsbruggetjes en controlevragen. Uit onderzoek blijkt dat een didactiek die juist achterliggende grammaticale metaconcepten centraal stelt tot veel meer grammaticaal inzicht voor leerlingen leidt. In dit artikel uit wordt aan de hand van een voorbeeld besproken hoe metaconceptueel grammaticaonderwijs eruitziet en wat dat betekent voor het toetsen van grammatica.

Hieronder vind je concrete handreikingen over de  verbinding tussen taalbeschouwing en taalverzorging en lezen, schrijven en mondelinge taalvaardigheid

po

Leren schrijven met peer response en instructie in genrekennis
Wil je in je schrijflessen aandacht besteden aan taalbeschouwing? In de lessen peer response krijgen leerlingen instructie in het schrijven van verschillende soorten teksten. Daarbij leren ze over het gebruik van taalmiddelen om de doelen van een tekst te behalen. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van opsommingswoorden, tijd- en plaatswoorden in beschrijvende en betogende teksten.

vo

Zeven tips voor spellingonderwijs in het vo
Het lijkt of steeds meer leerlingen moeite hebben met spellen en het formuleren van goede zinnen. Hoe kun je daar als docent Nederlands iets aan doen? Naast zeven tips vind je op deze pagina ook informatie en voorbeelden om het spellen en formuleren van leerlingen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs te verbeteren.

po/vo

Leerlijn begrippen voor taalbeschouwing
Deze leerlijn bestaat uit een set geordende begrippen waarmee we kennis over taal uitdrukken. Hiermee kun je met je leerlingen praten over taal en taalgebruik. Met deze begrippenlijst kunnen we het domein taalbeschouwing beter afstemmen op de lees-, schrijf- en mondelinge taalvaardigheid. Meer informatie vind je op de themapagina Leerlijn begrippen voor taalbeschouwing.

Taal is een essentieel leermiddel bij andere vakken. Leerlingen leren immers denken en redeneren door middel van taal. Andersom bieden andere vakken een rijke context voor taalontwikkeling. Leerlingen doen kennis op over vakinhouden door erover te lezen, te praten, te denken en te schrijven. Volop kansen dus om tijdens andere vakken ook gericht te werken aan leesvaardigheid, schrijfvaardigheid en mondelinge taalvaardigheid. Maar hoe geef je (meertalige) taalsteun aan leerlingen in je eigen vak zodat leerlingen de benodigde school- en vaktaal ontwikkelen? En hoe kun je de rijke context van andere leergebieden en vakken inzetten voor taal-Nederlands? Op deze pagina vind je concrete handvatten.

po

Webinar Samenhang taal en wereldoriëntatie
Anne-Christien Tammes en Femke Ruiter vertellen je in dit webinar over de samenhang tussen zaakvakonderwijs en taal.  Aan de hand van praktijkvoorbeelden leggen zij uit hoe je die samenhang kunt aanbrengen.

Stappenplan: Kansen voor samenhang
Het stappenplan helpt je doelen uit verschillende leergebieden te combineren:

• Wereldoriëntatie & taal/rekenen-wiskunde (pdf, 495 kB)
• Kunstzinnige oriëntatie & taal/rekenen-wiskunde (pdf, 561 kB)

Hieronder vind je twee voorbeeldlessen waarin taal en wereldoriëntatie in samenhang worden aangeboden.

Bacteriën & virussen (groep 7-8)
In deze lessenserie leren leerlingen over virussen en bacteriën. Ze krijgen schrijfinstructie en schrijven op basis van voorbeelden een column over het coronavirus.

• ingevuld stappenplan (pdf, 613 kB)
• lesbeschrijving (pdf, 142 kB)
• de les van Kidsweek in de Klas - Wereld & Taal

Anne Frank (groep 7-8)
In deze lessenserie leren leerlingen over Anne Frank en de Tweede Wereldoorlog. Aan de hand van een stelling schrijven de leerlingen vervolgens een betoog. Vooraf bespreken ze voorbeelden, waardoor het doel en de opbouw van een betoog duidelijk worden. Een checklist met succescriteria helpt ze vervolgens tijdens het schrijven en na afloop bij de evaluatie.

• ingevuld stappenplan (pdf, 611 kB)
• checklist betoog (pdf, 144 kB)
• de les van Kidsweek in de Klas - Wereld & Taal

Artikel Taaldenkgesprekken en wereldoriëntatie
Taaldenkgesprekken zijn bij uitstek geschikt om in te zetten bij de zaakvakken. Tijdens deze gesprekken bouwen leerlingen met elkaar en de leerkracht nieuwe kennis op en ontwikkelen zo hun taalvaardigheid én hun denkvaardigheid. In dit artikel lees je hoe je taaldenkgesprekken organiseert in je klas.

Taalgericht lesgeven in de zaakvakken
Hoe kun je in andere vakken ook oog hebben voor de taalontwikkeling van je leerlingen? Dat kan door ze te activeren, uit te nodigen tot interactie, en ze taalsteun en context te bieden. Op deze pagina vind je artikelen en een video over taalgericht vakonderwijs.

vo

Handreiking en lessenseries Primaire bronnen bij geschiedenis
Aandacht voor taal in het geschiedenisonderwijs helpt leerlingen bij het omgaan met primaire bronnen en historisch redeneren. Hoe je dat kunt doen, lees je in de Handreiking Primaire bronnen bij geschiedenis. De handreiking baseert zich op de principes van taalgericht vakonderwijs en biedt handvatten om leerlingen te ondersteunen bij het lezen van en het schrijven en in gesprek gaan over primaire bronnen. De drie bijbehorende lessenseries zijn voorbeeldmatig en kant-en-klaar te gebruiken.

• Handreiking Primaire bronnen bij geschiedenis
• Lessenserie De Berlijnse Muur
• Lessenserie Persvrijheid in oorlogstijd
• Lessenserie De Holocaust

Lesvoorbeelden en materialen
Wil je met je collega’s aan de slag met de taalvaardigheden in andere vakken? Op deze pagina vind je praktische lessuggesties en een handreiking om te werken aan vaktaal. Ook vind je er een kijkwijzer om te observeren en te analyseren hoe je aandacht besteedt aan taal binnen je vak.

Om leerlingen verder te helpen in hun taalontwikkeling is het belangrijk om te weten waar leerlingen staan en naar welke doelen ze toewerken. Wat moeten leerlingen kennen en kunnen aan het einde van het schooljaar? Wat hebben ze nodig bij de overgang naar het vo? En wat moeten leerlingen beheersen als ze van de onderbouw naar de bovenbouw van het vo gaan? Om daar in je lessen goed op aan te sluiten, heb je zicht nodig op de doorlopende leerlijn van lezen, schrijven, mondelinge taal, taalbeschouwing en taalverzorging. De wettelijke documenten en uitgewerkte leerlijnen die daarbij kunnen helpen, vind je hieronder.

Zicht op de doorlopende leerlijnen van po naar vo speelt ook een belangrijke rol in het schooladvies en de doorstroom van leerlingen in het vo na de brugklas. Hieronder vind je twee handreikingen die daarbij ondersteunen.

Referentiekader Taal
Wil je weten wat leerlingen moeten beheersen op verschillende momenten in hun schoolloopbaan? In het Referentiekader Taal kun je terugvinden wat leerlingen moeten kennen en kunnen op het gebied van mondelinge taal, lezen, schrijven en taalverzorging. In groep 8 moet 85 procent van de leerlingen fundamenteel niveau 1F beheersen en 65 procent streefniveau 2F. Voor de basisvaardigheden is het streven dat leerlingen minimaal 2F behalen in (de onderbouw van) het voortgezet onderwijs.

Doorgaande leerlijn basisonderwijs
Wil je op jouw school beter zicht krijgen op de doorgaande leerlijnen mondelinge taal, leesvaardigheid, schrijfvaardigheid en taalbeschouwing? De leerstoflijnen helpen je daarbij. Ze zijn een uitwerking van het Referentiekader Taal voor het onderwijs op de basisschool.

Leerdoelenkaarten 10-14 onderwijs
Werk je in de bovenbouw van het po en wil je weten wat er van je leerlingen in de onderbouw van het vo wordt gevraagd? Of werk je in het vo en wil je weten wat je van leerlingen uit het po aan kennis en vaardigheden kunt verwachten? Bekijk de leerdoelenkaarten. Deze zijn ontwikkeld voor 10-14-scholen op basis van het Referentiekader Taal en beschrijven de doorgaande leerlijn vanaf groep 5 van de basisschool tot eind havo 5.

Passende perspectieven
Heb je leerlingen in de klas die om een bepaalde reden niveau 1F aan het einde van groep 8 niet halen? Voor deze leerlingen zijn drie leerroutes ontwikkeld die inzicht geven in welke doelen leerlingen wel/niet moeten beheersen en welke keuzes in het aanbod je kunt maken. Zo houd je ook voor deze leerlingen zicht op de doorlopende leerlijn. Meer informatie.

Werk je in het vo en heb je leerlingen in de klas die moeite hebben met taal en binnenkomen met een niveau onder 1F? De leerroutes voor vmbo bb en kb helpen bij het samenstellen van een passend onderwijsaanbod en het inzicht in welke doelen leerlingen wel of niet moeten behalen.

De leerroutes voor het praktijkonderwijs helpen bij een passend onderwijsaanbod voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Ze geven je ook inzicht in relevante en haalbare doelen voor deze leerlingen.

Leerplan in beeld
Wil je de wettelijke curriculumdocumenten en de uitwerkingen graag digitaal bekijken? Je vindt de kerndoelen, het referentiekader en de uitwerkingen in leerlijnen en leerdoelenkaarten op Leerplan in beeld.

Handreiking schooladvisering
Hoe kom je tot een schooladvies dat recht doet aan de capaciteiten, talenten en ontwikkeling van een leerling? Hoe maak je samen die brede ontwikkeling van leerlingen inzichtelijk? Je vindt het terug in de handreiking schooladvisering: een praktisch document voor leerkrachten, intern begeleiders en schoolleiders.

Handreiking kansrijke doorstroom na de brugklas
Iedere leraar, mentor en schoolleider wil leerlingen na de brugklas op hun niveau verder laten leren. Hoe bied je leerlingen alle kansen? Welke rol spelen achtergrondkenmerken en verwachtingen? Het antwoord op deze en andere vragen lees je terug in deze handreiking.

Inspirerende praktijken
Op zoek naar voorbeelden van leraren, team- en schoolleiders en mentoren die hun ervaringen en expertise delen als het gaat om kansrijke schooladvisering en kansrijke doorstroom in het vo? Lees dan deze schoolportretten.