Vernieuwen is nodig en geeft vaak energie. Maar soms is het ingewikkeld of gaat het te snel. Dat ervoer ook Heliomare (VSO, cluster 2 Mytyl) in Wijk aan Zee. De school ging voortvarend aan de slag met het Zweedse Kunskanpsskolan/Zo.Leer.Ik!-model. Na een aantal weken bleek het tempo wat te hoog en de vernieuwingen iets te ingrijpend. Na bijstelling van de plannen – zonder de vernieuwing los te laten! – ging het goed. De schoolcultuur is positief veranderd. Docenten hebben vertrouwen.
Het onderwijsconcept
Heliomare onderzoekt – samen met 14 andere scholen – het Zweedse Kunskapsskolan-model. De vijftien scholen zijn verenigd in het samenwerkingsmodel Zo.Leer.Ik! In dit model staat werken aan talent en het beste uit jezelf halen centraal. Heliomare startte met deze methode omdat de school merkte – bij de invulling van leergebiedoverstijgende doelen – dat de leerlingen pas echt gemotiveerd waren als ze een doel hadden. Het is een onderwijsconcept waarin leerlingen leren, waar ze dagelijks worden gestimuleerd om te presteren en waarin verschillen tussen mensen uitgangspunt zijn in plaats van een hindernis. Zo.Leer.Ik! zorgt ervoor dat leerlingen gedurende de opleiding steeds hun doel voor ogen houden. En dat is precies wat Heliomare zocht. De school gaat uit van de visie dat leerlingen beter leren als ze leerdoelen zelf kunnen bepalen en er zelf verantwoordelijk voor zijn. Doelgericht leren past hier beter bij dan taakgericht leren. Behalve leerdoelen vaststellen, moeten leerlingen ook onder de knie krijgen welke route ze moeten volgen om gestelde doelen te bereiken.
We hebben lang met docenten gesproken over de vraag: hoe kun je leerlingen verantwoordelijker maken voor hun eigen leerproces”
Uitgangspunten
Bij Zo.Leer.Ik! gaat het om gepersonaliseerd leren. Dit betekent dat leerlingen altijd verder moeten kunnen in het programma. Er bestaat grote variatie in onderwijsactiviteiten en omdat leren leren centraal staat moet er veel aandacht zijn voor de begeleiding. Dat is op een school voor speciaal of voortgezet speciaal onderwijs zoals Heliomare sowieso de rode draad in de onderwijspraktijk. De docent is in het nieuwe concept met name een didactische coach. Dat is best een flinke verandering want in plaats van lessen ‘draaien’, ben je leerlinggerichter bezig en heb je een coachende rol. Heliomare is een van de zes scholen in het Leerlab Docent als didactische coach. Leerlabs – onderdeel deel van het project Leerling 2020 – richten zich op versnellingsvraagstukken van gepersonaliseerd leren waarbij het leren van de leerling centraal staat.
Het verliep niet vlekkeloos: van die ervaring hebben we ontzettend veel geleerd”
Ervaringen
Heliomare startte in het eerste en tweede leerjaar enthousiast met ongeveer tachtig leerlingen. Concreet betekende dit dat deze leerlingen aan de slag gingen met een nieuw digitaal leerportaal (KED) en leren met iPads. Tegelijkertijd voerde de school een keuzerooster in voor het merendeel van de vakken. Dit bleek al vrij snel een te grote stap. Voor leerlingen met autisme of leerlingen met andere speciale of ondersteuningsvragen was de overgang naar wisselende leerplekken en zelfstandig werken te ingrijpend. Daarom is na een aantal weken het keuzerooster bijgesteld: Nederlands, Wiskunde en Engels worden weer klassikaal gegeven. In het aangepaste rooster is nu ook meer tijd voor coaching (aanvankelijk was dit te weinig). Nu is er elke week 10 à 15 minuten per leerling beschikbaar voor een gesprek over leren plannen en keuzes maken.
Heliomare kijkt terug op een leerzame periode: de ingezette ontwikkeling was goed, maar het tempo lag wat te hoog. Ook voor ouders en docenten. Hoewel er mensen waren die terug wilden naar het oude systeem, heeft Heliomare vastgehouden aan de onderwijsvernieuwing. Wel heeft de school de plannen wat bijgesteld en het onderwijsconcept veel geleidelijker ingevoerd. Docenten hebben nu alle vertrouwen en de sfeer op school is positief.
Tips
- Bereid docenten goed voor op vernieuwingen, dat vergemakkelijkt het proces aanzienlijk.
- Ouders zijn een belangrijke partner bij veranderingen of innovaties. Neem hen mee in de ontwikkelingen.
- Schroom niet om je plannen bij te stellen als blijkt dat de ontwikkelingen te snel gaan. Maar houd wel vast aan de vernieuwing die je voor ogen hebt.
- Doe niet teveel tegelijkertijd.
- Het proces van verandering vraagt tijd en zorgvuldigheid. Onderwijsvernieuwing betekent een omslag in denken, handelen en communiceren.
- Ook de docenten moeten doelen stellen en aangeven wat ze nodig hebben. Daarbij hebben ze ondersteuning, scholing en coaching (on the job) nodig.
