Inhoudelijke samenhang

Samenhang binnen een vak of leergebied

Ieder schoolvak of leergebied kent zijn eigen doelen. Het is soms lastig om te zien hoe al die verschillende doelen met elkaar samenhangen. Zelfs binnen één schoolvak is die samenhang soms lastig te zien. Bij aardrijkskunde leren leerlingen bijvoorbeeld over weer, verkeer, landschappen en fabrieken: wat heeft het weer te maken met fabrieken, landschappen en verkeer? Onderzoeker Fred Jansen betoogt dat het voor leerlingen belangrijk is dat leraren aandacht besteden aan de samenhang van onderwerpen binnen een schoolvak (Jansen, 2019).

Samenhang tussen vakken of leergebieden

Samenhang aanbrengen tussen doelen uit verschillende schoolvakken is mogelijk nog ingewikkelder. Leerlingen vinden het lastig om dat wat ze leren bij het ene schoolvak, toe te passen bij het andere vak. Dat is ook niet vreemd. Als je begrijpend lezen en geschiedenis op andere momenten in de week geeft, leren leerlingen niet hoe ze het geleerde kunnen combineren. Toch heb je voor het begrijpen van een ingewikkelde tekst over de middeleeuwen zowel leesstrategieën nodig als kennis over ridders en kastelen.

Leerlingen gebruiken begrijpend leesstrategieën alleen bij de les begrijpend lezen. Zonde, want juist ook bij het lezen van zaakvakteksten is de inzet van leesstrategieën nodig om de inhoud van de tekst goed te kunnen begrijpen.

Horizontale en verticale samenhang

Als je als team de samenhang binnen een schoolvak of de samenhang tussen schoolvakken wilt versterken, spreken we over het verbeteren van de horizontale samenhang. Naast het streven naar samenhang binnen een leerjaar, kun je ook kijken hoe je de samenhang tussen leerjaren kunt versterken. We spreken dan over verticale samenhang.

Voorbeeld verticale samenhang

Bij ieder schoolvak of leergebied worden de doelen gedurende de schooltijd verdiept en verbreed. Leerlijnen beschrijven de opbouw ervan. In de geschiedenislessen werken leerlingen bijvoorbeeld met leerlijnen rondom de tien tijdvakken. Leerlingen maken kennis met de tijdvakken in groep 5/6, herhalen en verdiepen deze in groep 7/8 en komen de tijdvakken in het voortgezet onderwijs weer tegen. Als je met je team concentrisch werkt binnen een leergebied of vak met herhaling en verdieping, spreken we over het verbeteren van de verticale samenhang.

Effecten van inhoudelijke samenhang

Taal en wereldoriëntatie

Uit onderzoek (zie onder andere Van Amerongen en Kruijer, 2017) komt naar voren dat het effectief is om taaldoelen te combineren met wereldoriëntatiedoelen. Zo kan het lezen, schrijven, spreken, luisteren en in gesprek gaan over thema’s uit wereldoriëntatie bijdragen aan het verwerken en leren van de vakinhouden. Tegelijkertijd ontwikkelen leerlingen hun taalvaardigheid en breiden zij hun woordenschat uit. Immers: taal- en kennisontwikkeling gaan hand in hand (zie bijvoorbeeld Hajer en Meestringa, 2015 en Verhallen en Walst, 2011). De mondelinge en schriftelijke taalvaardigheden lenen zich dus bij uitstek om te verweven binnen wereldoriëntatie.

Rekenen en wereldoriëntatie

Veel onderzoeken naar samenhang tussen rekenen en andere vakken gaan over hoe deze samenhang kan worden vormgegeven. Over de effecten van het aanbrengen van samenhang tussen rekenen en andere vakken is minder onderzoek gedaan. De reden hiervoor is dat naast de samenhang ook veel andere factoren een rol spelen bij de te verwachten effecten (Van Amerongen et al., 2017). Bij het werken in samenhang is het van belang dat doelen van de verschillende vakken goed tot hun recht komen. Rekenen combineren met andere vakken creëert kansen om specifieke rekenkennis en -vaardigheden toe te passen en te oefenen in rijke contexten. En wanneer rekenen in een ander vak expliciet aan de orde komt, komt dit ook het leerresultaat van het andere vakgebied ten goede (Hurley, 2010).