differentieer meer

We weten dat leerlingen verschillen in hun ontwikkeling en we weten dat ze het meeste leren van onderwijs dat aansluit bij hun zone van naaste ontwikkeling. Je hebt nooit een homogene groep. Ook binnen een aanbod als versneld en verrijkt vwo zijn er verschillen tussen leerlingen onderling. Maar hoe weet je wat de volgende stap van ontwikkeling is? Waar zijn jouw leerlingen klaar voor om te leren?

Elke variatie waarin je verschil maakt tussen leerlingen of groepen leerlingen is differentiëren."
Hanna Beuling

Hanna Beuling is expert op het gebied van talentontwikkeling en ECHA-specialist in onderwijs aan begaafde leerlingen. Zij heeft ervaren in haar werk met leerlingen dat niet alleen begaafde leerlingen baat hebben bij differentiëren. Als geen ander weet zij dat er geen beste manier van differentiëren bestaat. Er is veel mogelijk,maar pas als een manier van differentiëren bij je past is het effectief. Jij maakt het verschil voor leerlingen, dus probeer het uit en ontdek wat voor jou werkt.

Start gelijk in je eigen klas

Een veel gebruikte manier van differentiëren is in de lesstof drie routes creëren. Breng dan bijvoorbeeld verschil aan door te variëren op niveau of in de ondersteuning van leerlingen. Of combineer deze manieren.

In het voorbeeld hieronder zie je zo’n combinatie. Hierin bestaat de eerste groep uit leerlingen die meer moeite hebben met jouw vak. In de tweede groep zitten de leerlingen die gemiddeld presteren en de derde groep bestaat uit de leerlingen die jouw vak makkelijk beheersen, zowel qua vaardigheden als qua kennis.

Voorbeeld

Differentiëren op basis van instructie (1), niveau (2), ondersteuning (3) en nakijken (4)

Groep 1

1. Leerling woont basisinstructie en verlengde instructie bij.
2. Leerling maakt basisopgaven en herhalingsopgaven daarna.
3. Docent stimuleert leerlingen om vragen te stellen. Docent geeft feedback tijdens het werken.
4. Leerling kijkt zelf werk na en verbetert. Docent kijkt vervolgens al het werk na.

Groep 2

1. Leerling woont basisinstructie bij.
2. Leerling maakt basisopgaven en op eigen verzoek herhalingsopgaven of uitdagende opgaven.
3. Docent geeft mogelijkheid om vragen te stellen. Docent geeft feedback tijdens het werken.
4. Leerling kijkt zijn eigen werk na en docent kijkt aselect na.

Groep 3

1. Leerling kiest of hij de basisinstructie bijwoont.
2. Leerling maakt alleen uitdagender opgaven.
3. Docent bespreekt regelmatig met de leerling zijn voortgang en verdere behoeften.
4. Leerling kijkt zijn eigen werk na en verbetert.

Aandachtspunten

Elke indeling heeft voor- en nadelen. Als je gaat differentiëren in groepen, kun je zelf de indeling maken of in overleg met de leerling. Of probeer de eerste keer te differentiëren op basis van een gemiddeld cijfer: lager dan een 6 is groep 1, tussen de 6 en de 8 is groep 2 en staat een leerling voor jouw vak gemiddeld een 8, dan hoort hij bij groep 3. Hoe je de indeling ook maakt, het is belangrijk om meerdere keren per jaar met elke leerling te bespreken of hij in de juiste groep zit. Een leerling voelt zich misschien prettig in een bepaalde groep, maar kan ook graag naar een andere groep willen. Is voor de leerling duidelijk hoe hij in een andere groep komt? Verleid leerlingen uit groep 1 eens om een meer uitdagende opdracht te maken.

De leerlingen in groep 3 hebben mogelijk andere behoeften. Zij willen bijvoorbeeld complexere leerstof uitgelegd krijgen of gaan versnellen. Je komt alleen achter hun behoeften door met hen in gesprek te gaan. Je gaat dan verder met individueel differentiëren.

Differentieer ook individueel

Misschien wil jij starten met differentiëren voor één leerling, omdat je vindt dat differentiëren in groepen nog niet voldoende tegemoet komt aan de behoeften van jouw leerlingen. In het basisonderwijs zien we bijvoorbeeld veel leerkrachten die differentiëren in drie groepen, en daarnaast nog voor twee individuele leerlingen. Daarbij heb je dezelfde mogelijkheden zoals hierboven beschreven (verschil maken in ondersteuning of niveau) of door te gaan versnellen of verrijken. Maar ook een leerling de ruimte geven om een eigen onderzoek te starten of juist voor een ander vak aan de slag te gaan, is individueel differentiëren. Je komt achter de behoefte van een leerling door samen in gesprek te gaan. Tijdens dit gesprek, maak je ook samen met de leerling een plan.

De mogelijkheden zijn eindeloos. Denk bijvoorbeeld ook aan differentiëren in tijd. Hoe drie verschillende middelbare scholen dit doen, hoor je in deze vlog. Alleen door het uit te proberen kom je er achter wat bij jou en jouw leerlingen past.

Ben je op zoek naar meer ideeën om te differentiëren of wil je een concrete uitwerking lezen, download dan de SLO-publicatie differentiëren (pdf, 379 kB). Ben je op zoek naar differentiatie specifiek voor jouw vak in het voortgezet onderwijs, kijk dan eens in “Uitdagend gedifferentieerd vakonderwijs” van Fred Janssen, Hans Hulshof & Klaas van Veen.