vak afronden op een hoger niveau

Ivar pakt aan het einde van de les Mens en Maatschappij zijn tas in. Hij loopt samen met zijn klasgenoten van vmbo-k klas 3 het lokaal uit. Hij steekt zijn hand omhoog en zegt: ‘Jo, tot straks!’ Ivar loopt weg bij zijn klasgenoten op weg naar een ander lokaal. ‘Hey, daar ben ik weer’, zegt hij met een grote glimlach als hij zijn les Engels binnen loopt. Ook hier reageert één van de andere leerlingen met alleen: ‘Jo!’ De rest van de havo klas 4 kijkt niet meer op of om dat er een tl-leerling bij hen de lessen Engels volgt.

Ken je ook een leerling als Ivar? Met specifieke interesse, ambitie of talent voor jouw vak? Deze leerlingen kun je een vak op een hoger niveau laten afronden. Dat motiveert! En ook hun ouders waarderen het als een school die mogelijkheid biedt.

In de praktijk zien we, binnen de wettelijke ruimte, twee scenario's:

1. Net als Ivar volgt een leerling vanaf leerjaar drie het programma van een vak op een niveau hoger. Bijvoorbeeld een tl-leerling die voor wiskunde het havo programma volgt, of een havoleerling die Frans op vwo niveau wil afronden. Slaagt de leerling onverwachts niet, dan doet hij herexamen op het niveau van de leerweg waar hij in zit.
2. Voor een moderne vreemde taal of een vak waar een certificaat voor gehaald kan worden, bijvoorbeeld techniek of ICT, volgt de leerling eerst het ingekorte onderwijsprogramma van een vak en sluit dit een jaar eerder af met een centraal examen. In het daaropvolgende jaar volgt de leerling een programma op weg naar een (inter)nationaal erkend certificaat.

Een leerling mag, met uitzondering van 1 vak in het voorlaatste jaar examen doen. Alle vakken moeten wel met een schoolexamen zijn afgesloten.

Hoe pak ik het aan?

Dat is een kwestie van goed plannen. We lopen even wat aandachtspunten langs met bijbehorende tips en voorbeelden. (pdf, 250 kB)

Wil je voorbeelden horen van hoe andere vo-scholen dit doen, kijk dan deze vlog van de vo-raad of deze schoolportretten van OCW.

Het begint met een transparant selectieproces

Wie komt ervoor in aanmerking en waar kijk je dan naar? Want dat is meer dan alleen de prestatie bij het gekozen vak. Het gaat ook om andere kwaliteiten zoals zelfstandig kunnen werken en grotere hoeveelheden stof aankunnen en plannen. Zie het voorbeeld in het document tips en voorbeelden.

Een aangepast PTA

In het eerste scenario volgt jouw leerling het PTA van het vak op het hogere niveau. Volgt hij het tweede scenario, dan rondt hij een of meer vakken een jaar eerder af. Je hebt dan een aangepast PTA nodig. Bijvoorbeeld een PTA waarin SE-toetsen zijn samengevoegd. Er zijn wel eisen waar je aan moet voldoen. Zie hiervoor onze handreikingen van de VO-raad.

Het rooster

Als een leerling deels met een andere klas meeloopt heeft dat gevolgen voor het rooster. Lesuren zullen overlappen. Hoe maak je dan zijn rooster? Een school waarmee SLO heeft samengewerkt organiseert het zo:

• in het rooster plan je eerst de vakken waarbij de leerling aanwezig moet zijn;
• vervolgens plaats je de lessen op het hogere niveau;
• dan kijk je welke reguliere lessen nog in zijn rooster passen.
• Tot slot vul je de uren waarin jouw leerling zelfstandig werkt aan de vakken/uren die hij mist.

Het laat zien waarom studiehouding en –vaardigheden ook bij de selectie op de agenda staan.

De begeleiding

Een ander belangrijk aandachtspunt is wie de leerling begeleidt. Een dergelijk traject begeleid je nooit alleen. Naast jou zijn ook zijn mentor/coach en de decaan betrokken en niet te vergeten de docenten van de vakken die hij meer zelfstandig volgt. Zorg ervoor dat de leerling de antwoorden op deze vragen weet.

• Wie ondersteunt mij bij het plannen?
• Wie bewaakt samen met mij de voortgang?
• Bij wie kan ik terecht voor vakinhoudelijke vragen?
• Wanneer kan ik terecht bij de vakdocent?
• Waar vind ik alle benodigde leermaterialen?
• Wanneer kan ik een toets maken?
• Wie schrijft me in voor de diverse vakonderdelen/examens?

Formuleer helder wie welke taken en/of rollen op zich neemt. Een voorbeelduitwerking vind je in tips en voorbeelden (pdf, 250 kB).

Wie doet wat wanneer?

Het lijkt misschien wel wat ingewikkeld, maar de praktijk laat zien dat een op maat gemaakte route goed mogelijk is. Voorwaarde is wel dat het traject voor alle betrokkenen overzichtelijk is. Maak hiervoor een planning inclusief tijdpad voor jezelf, jouw collega's, je leerling en zijn ouders. Dat is onze laatste tip.

Verzilveren van uitdagend onderwijs

Extra vakken en een vak dat een leerling op een hoger niveau heeft behaald staan op de cijferlijst. Overige extra inspanningen van de leerling vermeld je in een plusdocument. Hoe het plusdocument eruitziet en hoe het tot stand komt bepalen scholen zelf (VO-raad, 2015; Onderwijsraad, 2015).