Hoe draagt cultuuronderwijs bij aan de drie hoofddoelen van het onderwijs? Wat moet er wettelijk gezien en waar zit ruimte? Hoe richten scholen hun cultuuronderwijs in en wat zijn de aandachtspunten de komende jaren?
Ga direct naar:
A. Waarom onderwijs in kunst en cultuur?
B. Wat moet en wat mag in kunstzinnige oriëntatie?
C. Wat helpt bij het ontwikkelen van cultuuronderwijs op school?
D. Hoe stimuleert de overheid cultuuronderwijs?
E. Wat zien we in de onderwijspraktijk?
F. Kunst en cultuur binnen Passend Onderwijs
A. Waarom onderwijs in kunst en cultuur?
Onderwijs in kunst en cultuur levert een waardevolle bijdrage aan de drie hoofddoelen van het onderwijs: kennisontwikkeling, persoonsvorming en maatschappelijke vorming. Leerlingen verwerven kennis, vaardigheden en een open houding in muziek, dans, drama, beeldende kunst, literatuur en cultureel erfgoed. Ze ontwikkelen hun verbeelding en inlevingsvermogen door kunst te maken en mee te maken. Cultuuronderwijs draagt bij aan identiteitsvorming en het ontdekken van talenten. Door cultuur te interpreteren en te plaatsen in een breder perspectief, leren leerlingen zich kritisch te verhouden tot de wereld om hen heen. Meer informatie op deze pagina.
B. Wat moet en wat mag in kunstzinnige oriëntatie?
Voor het leergebied Kunstzinnige oriëntatie heeft de overheid drie globale kerndoelen geformuleerd. In deze kerndoelen staan expressie, reflectie en cultureel erfgoed centraal.
54 De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om ermee te communiceren
55 De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren
56 De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed
Door kunstzinnige oriëntatie maken kinderen kennis met en krijgen waardering voor kunstzinnige en culturele aspecten in hun leefwereld. Ze leren daarnaast zichzelf te uiten op creatieve en kunstzinnige wijze.
Waar mogelijk wordt dit leergebied in samenhang met andere leergebieden aangeboden, en wordt er een link gelegd naar de culturele omgeving van de leerlingen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de leergebieden Nederlands en Oriëntatie op Jezelf en de Wereld (met name aan kerndoelen van Tijd – werken met historische bronnen, leren over tijdvakken - maar ook Ruimte). Door aandacht te besteden aan cultureel erfgoed leren zij, hoe mensen in de loop van de tijd op verschillende wijze vorm en betekenis hebben gegeven aan hun bestaan.
Inrichting van onderwijs in kunst en cultuur
Het leergebied kan op verschillende manieren worden aangeboden: in afzonderlijke vakken, als onderdeel van projecten of thematisch onderwijs, of in combinaties van deze vormen. Scholen zijn zelf verantwoordelijk voor de vertaling van de kerndoelen naar de onderwijspraktijk. Daarbij hoort ook de bepaling van de omvang en de uitvoering.
C. Wat helpt bij het ontwikkelen van cultuuronderwijs op school?
Om de invulling van dit leergebied te versterken, is het Leerplankader kunstzinnige oriëntatie ontwikkeld. Hierin staan leerlijnen voor beeldend, muziek, drama, dans en cultureel erfgoed. Daarnaast zijn streefcompetenties geformuleerd. Uitgangspunt is de cyclus van het creatieve proces, met reflectie als integraal onderdeel.
Het leergebied Kunstzinnige oriëntatie wordt in de praktijk ook cultuureducatie of cultuuronderwijs genoemd. Cultuur omvat echter meer dan kunst en erfgoed. Het leerplankader cultuuronderwijs (SLO, 2014) gebaseerd op de theorie van Cultuur in de Spiegel, biedt een brede schoolvisie op cultuuronderwijs en versterkt samenhang.
Beide leerplankaders hebben geen verplichtend karakter. De school maakt voor de inrichting van het onderwijsprogramma eigen afwegingen en keuzes.
D. Hoe stimuleert de overheid cultuuronderwijs?
De Regeling Cultuureducatie met kwaliteit (CmK) zet in 2017-2020 in op 'implementatie, verdieping en ontwikkeling van het curriculum voor het leergebied Kunstzinnige oriëntatie, met het doel doorgaande leerlijnen te verankeren in het onderwijs.'
Daarnaast stimuleert CMK (zoals in de vorige beleidsperiode) professionalisering en samenwerking tussen het onderwijs en culturele partners.
Muziek krijgt extra aandacht: de Impuls muziekonderwijs heeft als doel basisscholen te stimuleren meer en beter muziekonderwijs te geven. Een groot aantal scholen heeft hiervoor bij het Fonds voor Cultuurparticipatie een aanvraag ingediend.
Tot nu toe was de aandacht van de inspectie voor de uitvoering van kunstzinnige oriëntatie in het primair onderwijs niet zo groot. Dat gaat veranderen. In 2015 heeft Peil.onderwijs onder regie van de Inspectie van het Onderwijs een eerste peilingsonderzoek naar het leergebied Kunstzinnige oriëntatie uitgevoerd. Onderzocht zijn kennis, vaardigheden en houding van leerlingen in groep 8. De uitkomsten geven een beeld van wat kinderen leren aan kunst en cultuur op school, hoe deze resultaten zich in de tijd ontwikkelen en hoe deze zich verhouden tot het aanbod. De resultaten van deze peiling zijn verschenen in voorjaar 2017.
E. Wat zien we in de onderwijspraktijk?
Belangrijkste beweegredenen voor cultuuronderwijs zijn een brede ontwikkeling van leerlingen en creativiteitsontwikkeling, blijkt uit de Monitor Cultuuronderwijs in het primair onderwijs 2015-16. Verreweg de meeste scholen hebben een visie op cultuuronderwijs of zijn ermee bezig.
De inbedding van cultuuronderwijs in het curriculum varieert sterk. Ruim de helft van de scholen stemt cultuuronderwijs af met andere vakken in het kader van thema's en projecten. Structurele verbinding zoeken scholen het meest met de zaakvakken, gevolgd door taal. Er zijn ook methodes voorhanden die deze geïntegreerde aanpak bieden.
De andere helft van de scholen bieden kunstdisciplines en cultureel erfgoed altijd apart aan. Vooral voor muziek, maar ook voor beeldende vorming wordt vaak gebruik gemaakt van een methode.
Mede door het programma Cultuureducatie met Kwaliteit wordt steeds vaker gewerkt met leerlijnen. Het ontwikkelen en implementeren van leerlijnen kost tijd. Het cultuuronderwijs moet passen bij de eigen schoolvisie en omgeving. Dit vereist inzet en deskundigheid van leerkrachten. Groepsleerkrachten voelen zich echter niet altijd even competent in de kunstvakken.
Bijna 85% van de basisscholen heeft een Interne Cultuur Coördinator, die het cultuuraanbod op school organiseert, de contacten onderhoudt met culturele partners en de collega's enthousiasmeert. Op 29% van de scholen is een vakdocent, meestal voor muziek.
F. Kunst en cultuur binnen Passend Onderwijs
Bij het Leerplankader Kunstzinnige Oriëntatie is een handreiking gemaakt voor het werken met leerlingen met een speciale onderwijsbehoefte in het basisonderwijs. De meeste aanpassingen betreffen een andere pedagogogische benadering of didactiek. Voor leerlingen met specifieke fysieke beperkingen worden praktische aanpassingen gemaakt.
Leerlingen met speciale onderwijsbehoeften laten, afhankelijk van hun mogelijkheden, soms andere ontwikkelingen zien bij creatieve vakken in vergelijking met vakken als taal en rekenen. Kunst en cultuur bieden voor deze leerlingen vaak extra stimulans voor de sociaal-emotionele ontwikkeling.
Passend Onderwijs algemeen
Voor leerlingen met een speciale onderwijsbehoefte gelden in principe de gewone kerndoelen voor het primair onderwijs, behalve als er beredeneerd van afgeweken moet worden omdat een specifieke beperking dat eist. Voor deze leerlingen worden de specifieke doelen en aanpassingen beschreven in het Ontwikkelingsperspectief (OPP). Door de grote verscheidenheid binnen dit maatwerk, is het niet eenduidig te benoemen wat er nodig is.
Afhankelijk van de organisatie van het samenwerkingsverband waar de school aan deelneemt, is er ondersteuning in verschillende zwaartes. De lichtste vorm is ondersteuning binnen het basisonderwijs, de zwaarste ondersteuning wordt geboden in het Speciaal Onderwijs, waar ook aparte kerndoelen voor gelden. Het middensegment bestaat uit arrangementen op maat: bijvoorbeeld een hulpklas en/of tijdelijke assistentie.
