Creativiteit

Uitgangspunt is een vraagstuk of probleem, vervolgens wordt het creatieve proces in vier fasen doorlopen: oriënteren, onderzoeken, uitvoeren en evalueren. Deze fasen zijn echter niet scherp gescheiden, maar lopen in elkaar over en soms door elkaar heen. Centrale vaardigheid binnen deze cyclus is het reflecteren op die verschillende fasen. Deze fasen zijn nodig om tot een nieuwe ontdekking of tot een werk te komen. Ze zijn toepasbaar op ieder mogelijk probleem, idee of thema.

Bron voor onderwijs

Wanneer het over onderwijs en creativiteit gaat, speelt Ken Robinson een belangrijke rol. Bekend is zijn presentatie 'Do schools kill creativity?' en de animatie Changing Education Paradigms, een pleidooi voor creativiteit als voorbereiding op de 21e eeuw. Zijn visie op het belang van creativiteit heeft hij vastgelegd in zijn boek Het element (Robinson, 2011). Robinson beschrijft hierin dat de wereld sneller verandert dan ooit tevoren en dat dit om een nieuwe kijk op menselijke groei en onderwijs vraagt. Er zijn nieuwe ideeën nodig over talent, intelligentie en creativiteit. In Het Element beschrijft hij het punt waar natuurlijk talent en persoonlijke passie elkaar ontmoeten. Als mensen in hun element zijn, zijn ze het meest zichzelf, het meest geïnspireerd en halen ze het beste uit zichzelf. Robinson beschrijft een aantal bekende personen en de manier waarop zij in hun element komen. Opvallend is dat de momenten van 'in je element zijn', zoals 'ik heb het', 'ik houd ervan', 'ik wil het' of 'het lukt me', meestal niet in een onderwijssituatie voorkomen. Ook blijkt dat creativiteit niet te vatten is in IQ-tests en Cito-toetsen. Het gaat niet om hoge cijfers op school, maar meer om vormen van intelligentie en talenten. Robinson concludeert dat het onderwijs zich moet aanpassen aan de passie en talenten van de leerlingen om zo creativiteit optimaal tot ontwikkeling te laten komen.

Csikszentmihalyi (2011) schreef ook een boek over creativiteit. Hiervoor interviewde hij meer dan negentig mensen voor wie creativiteit een cruciale rol speelt. Hij benadrukt dat creativiteit niet alleen in van oudsher creatieve vakgebieden, als de wetenschappen en de kunsten, gecultiveerd moet worden, maar ook in het bedrijfsleven, bij de overheid en in het onderwijs. Csikszentmihalyi ziet creativiteit als centrale bron van betekenis in ieders leven. De meeste dingen die we belangrijk en interessant vinden, komen voort uit onze menselijke creativiteit. "dat wat ons anders maakt dan apen – onze taal, waarden, artistieke expressie, wetenschap en technologie – is het resultaat van menselijke inventiviteit," aldus Csikszentmihalyi.

Een les over toegepaste creativiteit

"De maatschappij heeft veel behoefte, meer plaats en zelfs veel meer beloning voor mensen die op een autonome manier toegepast kunnen werken. Mensen die problemen maatschappelijk op kunnen lossen". En daar is creativiteit voor nodig (Jeroen Busscher, 2012). Hij noemt daarbij de volgende aanpak: "Stap één is de analyse van wat werkelijk de vraag is en de context waarin de vraag zich afspeelt en de kaders waarbinnen een mogelijk antwoord zich kan bevinden. Vervolgens is er het divergeren. Dat is het toelaten van alle mogelijke opties associërend op die vraagstelling. Je zou het verdwalen kunnen noemen. Dan volgt het convergerende gedeelte: het verzamelen van alle mogelijke bouwblokken die kunnen leiden tot een oplossing. Daarna zit er vaak een incubatie of een uitstelperiode tussen, waarin het lichaam die informatie verwerkt. Uiteindelijk volgt een analytisch proces, waarin je kijkend naar de vraag vanuit die opties (combinerend, stretchend, draaiend en met elkaar in verband brengend) de keuze maakt en dat is het he-e-le ding. Dan nog de toevalsfactor, het is het je altijd openstellen voor de vraag: kunnen we hier iets mee? Alles bij elkaar is dit een hele instrumentele manier van denken die je kunt oefenen: dat kun je leren. Zoals bij alles komt er ook nog eens de combinatie van talent en training bij kijken. Talent maakt dat je een hele goede bent of een middelmatige. En training, je ermee bezig houden om je vermogens te ontwikkelen, geeft je zeker een extra voorsprong."
"Ik vind dat we geen kunstvakken moeten geven, maar ik vind dat er creativiteit moet worden gegeven. Daar kan kunst inzitten, prima, helemaal geen probleem, maar ik denk dat het om die vaardigheid gaat en niet om de kunst. Nu wordt het middel het doel: het is omgedraaid. We gaan kunstlessen geven, want men moet iets van kunst weten en je moet van cultuur houden. Daarmee is er ook creativiteit. Dat vind ik echt negentiende eeuws," aldus Busscher.

Creativiteit in de kunstvakken

Het ministerie van OCW vindt creativiteit belangrijk voor kinderen. Minister Bussemaker benadrukt in haar beleidsbrief 'Cultuur beweegt. De betekenis van cultuur in een veranderende samenleving' ook het belang van creativiteit (Bussemaker, 2013): "Cultuur heeft artistieke, maatschappelijke en economische waarden. Cultuur is noodzakelijk voor de vorming van onze identiteit, voor de ontplooiing van mensen en voor de ontwikkeling van creativiteit. Cultuur verbindt, biedt plezier en draagt bij aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. De cultuursector is een sector met een duidelijk economisch belang."
Verder in de beleidsbrief staat: "Cultuur biedt mens en maatschappij mogelijkheden om zich te ontplooien. Cultuuronderwijs geeft kinderen en jongeren kennis mee over kunst, media en erfgoed. De kunstvakken in het bijzonder hebben een functie in het stimuleren van creativiteit en het ontwikkelen van creatieve vaardigheden. Cultuuronderwijs heeft een rol in de sterk veranderende arbeidsmarkt in de Westerse wereld, waarbij de vraag naar zowel handarbeid als routinematig administratief werk afneemt en die naar niet-routinematige vaardigheden toeneemt. Daarmee groeit het belang van de 21st Century Skills: het vermogen om in te spelen op veranderingen, met creatieve en inventieve oplossingen. Kortom: het vermogen tot innovatie. Creativiteit en innovatie zijn voorwaarden voor de verdere groei van onze kennissamenleving."

Bronnen

• Bussemaker, J. (2013). Cultuur beweegt. De betekenis van cultuur in een veranderende samenleving. Den Haag: Ministerie van OCW.
  Geraadpleegd op 29 oktober 2013, van
  http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2013/06/11/cultuur-beweegt-de-betekenis-van-cultuur-in-een-veranderende-samenleving.html
• Busscher, J. (2012). Onbeperkt houdbaar. Hoe blijf je succesvol? Amsterdam: Business Contact.
• Csikszentmihalyi,  M. (2011). Creativiteit. Over 'flow', schepping en ontdekking. Amsterdam: Boom.
• Robinson, K. (2011). Het Element. Als Passie En Talent Samenkomen. Houten: Spectrum.
• Vuik, T. (2012). Als ik minister van onderwijs was, dan… Een les over toegepaste creativiteit. Kunstzone, 2012(2/3), pp 16-17.