Handreiking samenwerking MM-vakken

Op steeds meer scholen gaan docenten aan de slag met samenwerking tussen vakken. Op andere scholen doen ze dat al heel lang, maar willen ze die samenwerking evalueren, uitbouwen, verder versterken, een kwaliteitsslag maken. Voor al deze docenten biedt deze handreiking aanknopingspunten.

Samenwerking tussen schoolvakken is een vorm van onderwijs- of curriculumontwikkeling. Die kan alle vormen aannemen: samen bouwen aan een vakoverstijgend project, het opzetten van een multi- of interdisciplinaire module of het werken aan transdisciplinair leren, waarin je de afzonderlijke vakken niet meer kunt herkennen (Van Boxtel e.a., 2009).

Samenwerking tussen schoolvakken vraagt om moed, creativiteit en uithoudingsvermogen van docenten én schoolleiders. Moed om over de muren van het eigen schoolvak heen te kijken, creativiteit om samen iets nieuws te maken, uithoudingsvermogen om die samenwerking te blijven evalueren en te verbeteren. En bij dat alles moeten ze tijd investeren en de routines die ze kennen van hun eigen vak mogelijk loslaten. Dat kan spanning opleveren, maar leidt ook tot nieuwe leerprocessen.

Succesfactoren

Werken aan samenwerking is een mooi maar ingewikkeld proces. Of het slaagt, is afhankelijk van een flink aantal factoren. De afgelopen jaren hebben we die factoren in het lectoraat gammadidactiek bij de Fontys Lerarenopleiding in Tilburg onderzocht en in kaart gebracht (Tuithof e.a. 2018).

In het zogenoemde Slang-model geven we die factoren visueel weer.

Figuur 1: Slang-model - succesfactoren samenwerking schoolvakken

Het grote vierkant in het midden verbeeldt de expertise en kennis van de docent. De vakdidactische expertise, de expertise die een docent nodig heeft om inhoud te vertalen naar een specifieke groep leerlingen, vormt daarin het centrale deel.

De cirkel links van haar staat voor het vak waarin ze is opgeleid en waar ze les in geeft. De cirkel rechts verbeeldt een vakoverstijgend project, een geïntegreerd vak, een samenwerkingsvak en alles daartussen. In het kader daarvan ontwikkelt een docent eigen expertise, met een eigen vakdidactiek en een eigen pedagogiek. Samenwerking vraagt om het uitbreiden van die expertise en het ontwikkelen van nieuwe of aangepaste vakdidactische kennis.

Doelen

In het kader van zo’n project of samenwerkingsvak, brengen docenten hun expertise in bij het vormgeven van een nieuw ‘vak’ met eigen doelen. Zo heeft een project waarin leerlingen de Nijl onderzoeken vanuit een historisch en een geografisch perspectief, zowel vakspecifieke als vakoverstijgende doelen. Die doelen kunnen aansluiten bij de kerndoelen van de onderbouw van het leergebied Mens en maatschappij, bij eindtermen van de vakken geschiedenis en aardrijkskunde in de bovenbouw, maar ook bij schooleigen doelen, bijvoorbeeld op het vlak van pedagogiek en/of vaardigheden Centraal in het model staan dus de doelen die je als docent of als sectie stelt. Die geven naast richting aan het handelen van docenten en leerlingen, ook vorm aan de manier waarop je met collega’s van andere vakken samenwerkt. Lees meer over doelen.

Of een project of een samenwerkingsverband succesvol is, hangt samen met een aantal factoren. In het model staan die om de docent, haar doelen en haar expertise heen gegroepeerd. Die factoren hebben invloed op elkaar, én op het handelen van de docent. De belangrijkste van deze factoren zijn: schoolvisie, communicatie, facilitering en professionalisering, organisatie en schoolcultuur, evaluatie.

Alle factoren die hier genoemd zijn werken in op elkaar, en hebben effect op het functioneren van leerlingen en docenten. In het ideale geval is er een heldere schoolvisie die richting geeft aan het handelen van docenten in een school; stellen die docenten even heldere doelen – ook en juist wanneer zij buiten de gebaande paden van hun eigen vak treden. Docenten hebben tijd en ruimte nodig om veel samen te ontwikkelen en te overleggen, om hun samenwerking en het bereiken van hun doelen te evalueren. Ook de deelname van tenminste één ervaren, bevoegde docent per schoolvak dat betrokken is, verhoogt de kansen op (leer)succes.