In Nederland is de ontwikkeling naar meer contextrijk onderwijs in de natuurwetenschappen al sinds de jaren '70 van de vorige eeuw gaande. Maar meer recent heeft de concept-contextbenadering een centrale plaats gekregen in het onderwijs in de natuurwetenschappen in Nederland.
Kern van de concept-contextbenadering is dat leerlingen concepten wendbaar leren gebruiken door ze in verschillende contexten te hanteren, en daarmee ook het generieke karakter van concepten leren kennen. Werken met contexten vraagt meer dan het toevoegen van enkele toepassingen aan de vakbegrippen.
De concept-contextbenadering is zowel uitgewerkt voor de bovenbouw van havo en vwo als voor het primair onderwijs en de onderbouw. Voor de bovenbouw vmbo wordt er ook aan gewerkt. Ook in de lerarenopleidingen wordt er aandacht aan besteed.
Gebruik van de concept-contextbenadering
Contexten kunnen een meer of een minder centrale plek innemen bij zowel het selecteren van inhouden als bij het inrichten van onderwijs. Op basis van deze twee keuzes worden in het 'concept-contextvenster' vier mogelijke relaties tussen contexten en concepten onderscheiden die kunnen helpen bij het zelf maken van een keus.
Docenten herkennen dat de concept-contextbenadering een belangrijk aspect van de vernieuwing is. In de tussenmeting van de monitoring van de invoering van de nieuwe bètaprogramma’s op havo en vwo noemt van de docenten biologie en scheikunde elk ongeveer 90% het gebruik van contexten als vernieuwingskenmerk, bij natuurkunde is dat iets minder dan 60%. Docenten verschillen van mening over het al dan niet verplichtende karakter van de concept-contextbenadering voor de lespraktijk.
Op het niveau van het lesmateriaal en de lesuitvoering is de invloed van de concept-contextbenadering waar te nemen, zij het op uiteenlopende wijze. Uitgevers bieden methodes met verschillende aanpakken, hetgeen scholen en docenten de mogelijkheid biedt te kiezen wat bij hun onderwijsvisie en -praktijk aansluit. Bij de ontwikkelde methodes valt op dat de meeste uitgevers een voorzichtige aanpak kiezen.
Primair onderwijs
Voor po zijn voor het leergebied Oriëntatie op Jezelf en de Wereld concepten contexten uitgewerkt. Tevens zijn enkele lesvoorbeelden uitgewerkt. Ook in het leerplanvoorstel W&T po/so is de concept-contextbenadering genoemd als een mogelijke redenering om te komen tot een voor leerlingen relevante keuze van de inhoud van het onderwijs.
geselecteerde documenten
- De concept-contextbenadering in het primair onderwijs. Deel I. Een conceptueel kader voor Natuur en techniek
Deze publicatie is bestemd voor uitgevers, leerplanontwikkelaars en nascholers bij het ontwikkelen van lesmateriaal, leerplannen, en nascholingstrajecten. Ook bruikbaar voor pabo-docenten bij hun onderwijs aan studenten in… (2009). - De concept-contextbenadering in het primair onderwijs. Deel II. Voorbeeldlesmateriaal voor natuur en techniek
Deze twee lessenseries zijn bestemd voor leerkrachten in het primair onderwijs. Het betreft de uitwerking van de concept-contextbenadering in twee series: 'Planten om mij heen', waarin biologieconcepten centraal staan, en '… (2009).
Voortgezet onderwijs
Bij het opstellen van de nieuwe examenprogramma's voor de natuurwetenschappelijke vakken voor havo en vwo heeft de concept-contextbenadering invloed gehad op het selecteren en ordenen van doelen en inhouden - het beoogde curriculum.
De examenprogramma’s schrijven inhoud voor, dus het noemen van contexten in de examenprogramma’s houdt in dat leerlingen het gebruik van bepaalde concepten in al dan niet voorgeschreven contexten of contextgebieden moeten leren beheersen. Bij de planning en uitwerking van het curriculum echter staat het leraren en auteurs vrij om concepten en contexten naar eigen voorkeur in te voegen. Voor de ordening van de inhoud kunnen ze zowel concepten als contexten als uitgangspunt nemen. Ook voor de didactische uitwerking per onderwerp kunnen zij zelf kiezen of ze voortdurend eenzelfde grote context opzoeken of dat ze wisselende contexten als illustraties bij verschillende concepten gebruiken.
geselecteerde documenten
- Concept-contextvenster: zicht op de wisselwerking tussen concepten en contexten in het bèta-onderwijs
SLO heeft een concept-contextvenster ontwikkeld dat zicht biedt op vier verschillende manieren waarop de wisselwerking tussen concepten en contexten kan worden uitgewerkt.
Bruning, L., Michels, B.I. (2013). - Monitoring en evaluatie invoering bètavernieuwing: tussenmeting docenten 2014-2015
De tussenmeting heeft plaatsgevonden onder docenten die inmiddels een jaar ervaring hadden met de nieuwe programma's in 4 havo en 4 vwo. Waar mogelijk zijn de resultaten uit deze tussenmeting vergeleken met die uit de nulmeting. Naast gesignaleerde verschillen tussen oude en nieuwe examenprogramma's en verschillen tussen de drie vakken onderling komt aan bod hoe leerlingen de vernieuwde vakken ervaren.
Folmer, E., Ottevanger, W. & Kuiper W. (2015) . - Het implementeren van contexten in onderwijsmateriaal: een ontwerp- en analyse-instrument voor de natuurwetenschappelijke vakken
In deze publicatie presenteren de auteurs een stappenplan, gebaseerd op het concept-contextvenster, dat kan helpen bij het ontwerpen van lesmateriaal of lessenseries, of bij het kiezen van reeds ontwikkeld materiaal. De publicatie bevat ook voorbeelden van verschillende uitwerkingen vvan de concept-contextbenadering voor biologie, natuurkunde en scheikunde (2017).
Lerarenopleiding
Uiteraard is er ook aandacht voor de concept-contextbenadering op de lerarenopleidingen. SLO heeft een aantal opdrachten voor aankomende leraren ontwikkeld die in het kader van hun opleiding gebruikt kunnen worden.
