Natuurwetenschappelijke kennis ontwikkelt zich snel. Om over tien, twintig of dertig jaar een rol in de natuurwetenschap of techniek te spelen, moeten leerlingen die nu op school zitten niet alleen leren over de kennis, inzichten en theorieën van de natuurwetenschap, maar ook over de manier waarop die kennis ontstaat en wordt toegepast. Over dat laatste gaat deze pagina. Zij is gebaseerd op het hoofdstuk Kennis over Wetenschap uit de Vakspecifieke trendanalyse natuurwetenschappen en technologie (Kuiper et.al., 2017).
Classificatie van kennis over wetenschap
Ontwikkelingen op het gebied van kennis over wetenschap
Implementatie door SLO
Classificatie van kennis over wetenschap
Natuurwetenschap kan geclassificeerd worden via het volgende drieluik:
- Fundamentele Kennis (FK): Hoe zit de natuur in elkaar? Dit is vakinhoudelijke kennis. Het wordt ook wel kennis van wetenschap genoemd.
- Kennisontwikkeling in de Natuurwetenschap (KN): Hoe komt natuurwetenschappelijke kennis tot stand? Dit is kennis over het proces van natuurwetenschap bedrijven, de eisen die binnen de natuurwetenschap aan kennis worden gesteld en de manieren waarop natuurwetenschap bijdraagt aan kennis in het algemeen. Samen met de volgende categorie wordt dit wel kennis over wetenschap genoemd.
- Natuurwetenschap, Technologie en Samenleving (NTS) Hoe wordt natuurwetenschappelijke kennis toegepast? Dit is kennis over hoe natuurwetenschappelijke kennis wordt toegepast in technologie, over hoe technologie de maatschappij verandert en hoe nieuwe technologie en veranderende maatschappelijke opvattingen de mogelijkheden van de natuurwetenschap kunnen vergroten of verkleinen. Samen met de vorige categorie wordt dit wel kennis over wetenschap genoemd.
Een versie van dit drieluik is te vinden in De emphasisvoorkeur van docenten biologie, natuurkunde en scheikunde en de gevolgen voor curriculumvernieuwingen (De Putter, 2012). Andere classificaties zijn ook mogelijk. Zo wordt bijvoorbeeld in het PISA-framework voor 2015 binnen kennis over wetenschap, onderscheid gemaakt tussen ‘procedurele kennis’ (over het opzetten en uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek) - en ‘epistemische kennis’ (over de processen en concepten die een rol spelen bij de constructie van kennis in de wetenschap).
Ontwikkelingen op het gebied van kennis over wetenschap
Sinds de jaren '70 van de vorige eeuw laten vakinhoudelijke vernieuwingen in binnen- en buitenland zien dat men de traditioneel sterk benadrukte vakinhoud wil aanvullen met kennis over wetenschap. De meest recente internationale uitingen in het kader van deze trend, die ook in Nederland zijn geadopteerd, zijn de 21st century skills en het PISA-framework voor 2015. In de Nederlandse lespraktijk wint kennis over wetenschap weliswaar terrein, maar in de strijd om de schaarse uren delft dit nog vaak het onderspit.
Met de invoering van de tweede fase is in de bovenbouw van havo en vwo het vak ANW ingevoerd met een sterke rol voor kennis over wetenschap. Sinds 2007 is dat niet meer verplicht in de havo en sinds 2015 niet meer op het vwo. Vooral op het vwo is er veel interesse voor kennis over wetenschap als vakoverstijgend thema. Op Wetenschapsoriëntatie.nl is geanalyseerd hoe deze aspecten in de verschillende vakken zouden kunnen terugkomen. In de vanaf 2015 (in de havo) en 2016 (op het vwo) geldige examenprogramma's is kennis over wetenschap expliciet opgenomen in domein A12, al blijkt uit analyse dat dit op de centrale examens nog niet sterk terugkomt.
Implementatie door SLO
De volgende materialen zijn door SLO ontwikkeld om docenten en scholen te helpen aan de slag te gaan met kennis over wetenschap in de les:
- het leerplanvoorstel Wetenschap & Techniek po/so: hierin worden houdingen, vaardigheden en kennis onderscheiden. Naast de vaardigheden onderzoeken en ontwerpen, die zijn uitgewerkt in leerlijnen, worden onderliggende vaardigheden beschreven, onder andere het hanteren van denkwijzen. Die denkwijzen komen grotendeels overeen met de denkwijzen uit et leerplanvoorstel N&T onderbouw vo (Ottevanger et al., 2014).
- het leerplanvoorstel Kennisbasis natuurwetenschappen en techniek voor de onderbouw vo: hierin worden de natuurwetenschappelijke vakken uitgewerkt in vakinhouden, werkwijzen (vaardigheden) en denkwijzen als oorzaak-gevolg-denken en structuur-functie-denken.
- De handreikingen voor het schoolexamen: in elk van de natuurwetenschappelijke vakken zijn domeinen aan te wijzen die kennis over wetenschap mogelijk maken. Mogelijke uitwerking daarvan worden zichtbaar gemaakt in de handreikingen voor het schoolexamen. Dat geldt nog sterker voor de vakken ANW en NLT, die elk op hun eigen wijze op maat gesneden zijn voor de curriculumaccenten kennis over wetenschap.
