Waar komen we de denkwijze tegen?
Oorzaak-gevolg in het dagelijks leven:
Oorzaak-gevolg redeneringen kunnen starten bij de oorzaak en vragen naar het gevolg, maar ook starten bij het gevolg en vragen naar de oorzaak. Vaak worden beide richtingen gebruikt in het zoeken naar antwoorden. Redeneren van gevolg naar oorzaak (verklaren) bijv. diagnose in ziekenhuis en onderzoek van een technisch probleem in een garage. Hierbij worden een of meer mogelijke verklaringen bedacht die dan getoetst worden (bijv. door bloedonderzoek of door mechanisch onderzoek). In wetenschappelijk onderzoek noemen we zo’n mogelijke verklaring een hypothese. Vaak is er sprake van meerdere oorzaken tegelijk zoals bij de klimaatverandering. In de technologie speelt, net als in de medische wetenschap, vaak de vraag wat de oorzaak is van het falen van een systeem. Tenslotte; veel oorzaak-gevolgrelaties zijn niet volledig voorspelbaar, maar vaak kunnen wel kansen worden berekend waarin zich een verschijnsel zal voordoen, zoals in risico-analyse, genetica en meteorologie. Oorzaak-gevolgrelaties spelen ook een rol op heel andere terreinen zoals geschiedenis en psychologie. Redeneren van oorzaak naar gevolg (voorspellen). Naarmate we meer inzicht krijgen in oorzaak-gevolgrelaties kunnen we ook betere voorspellingen doen, bijvoorbeeld over de werkzaamheid van een geneesmiddel of de kans op een overstroming. In technische beroepen gebeurt dit door het uittesten van een ontwerp of procedure, waarbij wordt bekeken in hoeverre de voorspelde en gewenste werking optreedt.
Oorzaak-gevolg in verschillende vakken
Bij oorzaak-gevolg denken proberen we vaak achter het mechanisme te komen waarmee een oorzaak tot een gevolg leidt. In veel gevallen betekent dit dat we naar de werking van onderdelen gaan kijken om de werking van het geheel te verklaren. In de biologieles kan een al bekende oorzaak-gevolg relatie op organismeniveau nader worden onderzocht door te kijken hoe dit op celniveau of moleculair niveau speelt. Ook bij scheikunde kan een materiaaleigenschap onderzocht worden door op lagere niveaus te kijken naar interacties van moleculen. Bij de vakken aardrijkskunde en biologie die complexe systemen bestuderen zitten vaak meerdere schakels tussen een oorzaak en een gevolg, hebben gevolgen vaak meerdere oorzaken en oorzaken vaak meerdere gevolgen. In het vak natuurkunde zijn er ook vaak meerdere factoren tegelijk van invloed, zoals snelheid, reactietijd en wrijving wegdek op de stopafstand van een rijdende auto. Tegelijkertijd wordt in de betavakken vaak gezocht naar fundamentele verklaringen en wetmatigheden waarbij juist geprobeerd wordt het effect van elke oorzaak apart te onderzoeken.