Samenhang en afstemming N&T-vakken

Meer samenhang in het onderwijsaanbod kan de onderwijskwaliteit vergroten. Want samenhang maakt leerstof voor leerlingen betekenisvoller en begrijpelijker. Op deze pagina vind je een aantal bronnen die je, op verschillende wijze, helpen werken met of nadenken over, samenhang. Omdat er verschillende soorten samenhang zijn, beginnen we met een kort overzicht van al deze soorten.​

Soorten samenhang
Samenhang in het primair onderwijs
Samenhang in de onderbouw
Samenhang voor examens
Samenhang met wiskunde
​Samenhang in internationale bronnen​

Soorten samenhang

Er zijn verschillende manieren om naar samenhang te kijken:

​de manier waarop samenhang zichtbaar wordt gemaakt:

• via vocabulaire: verschillende vakken of disciplines gebruiken dezelfde woorden voor dezelfde begrippen om zo samenhang duidelijk herkenbaar te maken;
• via gemeenschappelijke concepten of denkwijzen, zoals energiebehoud of systeem;
• via gemeenschappelijke vaardigheden of werkwijzen zoals onderzoeken, ontwerpen of modelleren;
• via inhoudelijke thema's waaraan meerdere vakken of disciplines hun bijdrage leveren, zoals 'vervoer' of 'voeding';

de onderdelen waartussen de samenhang kan worden versterkt:

• verschillende onderdelen van een vak die bijvoorbeeld in verschillende leerjaren aan de orde komen, zoals een doorlopende leerlijn elektriciteit;
• verschillende natuurwetenschappelijke vakken; denk aan een project scheikunde-biologie rond voeding of een cursus practicumvaardigheden voor biologie, natuur- en scheikunde;
• wiskunde en andere bètavakken, waarbij gekeken wordt hoe wiskundige concepten in natuurkunde, scheikunde en biologie gebruikt worden;
• natuurwetenschappelijke vakken en niet-bètavakken, zoals samenwerking tussen natuurkunde en gym bij mechanica of tussen scheikunde en economie bij duurzaam grondstoffengebruik;

de manier waarop samenhang wordt georganiseerd:

• samenhang tussen de traditionele vakken;
• samenhang binnen een apart vak dat naast de traditionele vakken bestaat, zoals Natuur, Leven en Technologie en Onderzoek & Ontwerpen;
• samenhang binnen een vak dat de traditionele vakken vervangt, mogelijk bèta-overstijgend, zoals een vak science of projectonderwijs in het po in het kader van oriëntatie op jezelf en de wereld.

Een praktische uitvoering van samenhang is over het algemeen in elk van deze drie categorieën te classificeren. Een vak practicumvaardigheden bijvoorbeeld, gaat over samenhang in vaardigheden, tussen bètavakken en als apart vak naast de traditionele vakken. Veel bronnen richten zich echter voornamelijk op één of twee categorieën om dan in de andere categorieën de opties open te laten. Zo gaat bijvoorbeeld de Handreiking NLT over samenhang binnen een apart, extra vak, maar bevat het zowel opties voor samenhang via contexten als via vaardigheden.

Samenhang in het primair onderwijs

In het primair onderwijs zijn er veel mogelijkheden om leerlingen op een onderzoekende manier met natuurwetenschap kennis te laten maken op een manier die eigenlijk als vanzelf vak(gebied)overstijgend is.

• Het Leerplankader W&T beschrijft een basis van houdingen, vaardigheden en kennis voor wetenschap en technologie (W&T) in het basis- en speciaal onderwijs.
• De themapagina Wetenschap en technologie voor het primair onderwijs biedt toegang tot allerlei uitwerkingen bij het Leerplankader W&T voor het primair onderwijs.
• Het boek Wetenschap en techniek: ijkpunten voor een domein in ontwikkeling geeft voorbeelden hoe de leefomgeving van kinderen gebruikt kan worden om in het primair onderwijs praktisch met wetenschap en techniek aan de slag te gaan.​

Samenhang in de onderbouw

De kerndoelen voor de onderbouw zijn niet vakspecifiek geformuleerd en bieden dus veel ruimte om na te denken over samenhang in het natuurwetenschappelijke onderwijs.

• In de Kennisbasis natuurwetenschappen en techniek is het leergebied N&T voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs beschreven in aparte vakken: natuurkunde, scheikunde, biologie, fysische geografie en technologie, voor zowel havo/vwo als voor vmbo. Elk van de vakken is beschreven in een combinatie van de drie dimensies werkwijzen, vakinhouden en denkwijzen, de zogenaamde 3D-benadering.

Samenhang voor examens

De formulering van eindtermen in vakspecifieke examenprogramma's, maakt samenhang tussen die vakken niet altijd makkelijk. Gelukkig bieden de in 2013 vernieuwde examenprogramma's toch genoeg aanknopingspunten.

• In de notitie Samenhang in het natuurwetenschappelijk onderwijs voor havo en vwo wordt de samenhang zichtbaar gemaakt tussen de nieuwe examenprogramma's van biologie, natuurkunde, scheikunde en NLT. Het doel is een basis te bieden voor verdergaande ontwikkeling van samenhang tussen de natuurwetenschappelijke vakken.
• De Handreiking schoolexamen NLT havo/vwo informeert docenten over de verplichtingen en mogelijkheden van het schoolexamen NLT en bevat niet-voorschrijvende suggesties en adviezen voor de inrichting van onderwijs en examinering.
• In de schooljaren 2008-2011 heeft een aantal havo- en vwo-scholen in het kader van het Multipilotproject geëxperimenteerd met de uitvoering van de concept-examenprogramma’s van verschillende bètavakken tegelijk. Op weg naar meer samenhang in het bèta-onderwijs is het eindverslag van dit project.

Samenhang met wiskunde

Leerlingen vinden het lastig om dingen die ze bij wiskunde hebben geleerd toe te passen bij andere vakken.

• De publicatie Afstemming wiskunde-natuurkunde tweede fase geeft veel aanknopingspunten om de samenhang tussen wiskunde en natuurkunde vorm te geven.​

Samenhang in internationale bronnen

Samenhang is niet alleen een issue in Nederland. Ook in het buitenland wordt hier veel aandacht aan besteed.​

• Het artikel Curriculum integration: Challenging the assumption of school science as powerful knowledge uit het International Handbook of Research in Science Education gaat over de tegenstelling tussen disciplinair en geïntegreerd natuurwetenschappelijk onderwijs.
• De nieuwe examenprogramma’s in de bètavakken beogen meer samenhang tussen en binnen de vakken, door het gebruik van de concept-context benadering. Het proefschrift Teaching and Learning of Modelling in Chemistry Education, Authentic Practices as Context for learning laat zien hoe een authentieke praktijk kan worden gebruikt als leercontext.