Focus op schrijven | 20 maart 2025

Schrijven kan altijd en overal

Dat zegt kinderboekenschrijfster Enne Koens tijdens haar interactieve lezing op de netwerkdag van het Landelijk Netwerk Taal. Ik knik. Als tekstschrijver wéét ik dat het zo is. Ik heb regelmatig geschreven in een druk café. In een hangmat. Op de wc zelfs, al was het maar in mijn hoofd. Waar ik alleen nog geen idee van heb, is hoe ik kan schrijven in de klas. Of beter: hoe ik kinderen in de klas aan het schrijven kan krijgen.

Dat is op zich niet gek: ik ben net begonnen met de deeltijd pabo en moet alles nog leren. Alles is nog nieuw, alles is nog leuk, maar van de combinatie schrijven en lesgeven ga ik helemaal in de stuiterbalstand. Ik ben dan ook heel nieuwsgierig naar de netwerkdag die ik vandaag bezoek, met het thema Focus op schrijven. Wat is er al gaande op dat gebied in het basisonderwijs? Hoe geef je goed schrijfonderwijs? Wat werkt? En kan ik er zelfs in mijn stageklas, groep 2, mee aan de slag?

Schrijfobstakels

Al tijdens de eerste, plenaire sessie wordt me duidelijk: ik ga vandaag heel veel leren. Post doc-onderzoeker Fien de Smedt (Universiteit Gent) zet in haar lezing 'Help, ze kunnen niet meer schrijven' uiteen hoe het gesteld is met het schrijfonderwijs in Nederland en België. Het (te verwachten) antwoord is: niet al te best. Vooral teksten schrijven met een duidelijk doel blijkt een hele opgave voor de huidige generatie leerlingen. De Smedt wijst op de beperkte tijd die beschikbaar is voor schrijfonderwijs, kinderen die veel moeite hebben met het plannen of voorbereiden van een tekst en een beperkt werkgeheugen hebben, dat al volledig gevuld is met “randzaken” als spelling en typvaardigheden.

Effectief schrijfonderwijs

De Smedt presenteert een lijst van schrijfactiviteiten die het schrijfniveau mogelijk kunnen opkrikken. Meta-analyse van onderzoek naar schrijfonderwijs laat zien welke activiteiten bewezen effect hebben. En op welke schaal. Zo werkt het om concrete schrijfopdrachten te geven, met een helder doel. “Zeg niet: reviseer je tekst, maar: voeg drie nieuwe elementen aan je tekst toe”, noemt De Smedt als voorbeeld. Ook feedback van een volwassene en samen schrijven zijn waardevolle instrumenten binnen het schrijfonderwijs.

De Smedt sluit af met een positieve boodschap: schrijfonderwijsonderzoek zit in de lift. En er zijn veel leerkrachten die er (meer) mee aan de slag willen. Dat blijkt ook uit de grote opkomst vandaag: de grote zaal van vergadercentrum Domstad zit vol enthousiaste leerkrachten, taalcoördinatoren en studentopleiders. En wellicht nog een enkele verdwaalde taalliefhebbende Pabo-student, zoals ik.

Schrijven met kleuters

De eerste keuzesessie die ik bezoek, geeft me honderd ideeën én concrete handvatten om aan de slag te gaan met schrijfonderwijs bij kleuters. Jantien Dhont legt uit hoe je jonge kinderen al kunt laten "schrijven" door ze een verhaal te laten tekenen bij een groter thema. Door gerichte vragen te stellen bij het thema (wat doe je precies op zwemles?) beelden kinderen actiewoorden als plonzen, duiken of spetteren uit. Als leerkracht kun je hun tekeningen voorzien van woorden of op zoek gaan naar een gedichtje (Ik duik, ik duik, ik duik… de zwemles in). De handreiking ‘Schrijven in de onderbouw’ laat precies zien hoe je deze schrijfactiviteiten goed inzet in groep 1, 2 of 3 (en hoe leuk het is om van de resultaten een heuse ‘dichtbundel’ of boek te maken).

Dichten en denken met Enne Koens

Kinderboekenschrijfster Enne Koens zet de aanwezigen na de lunch zelf aan het dichten: we schrijven binnen tien minuten een ode aan onszelf. Daarna deelt Enne creatieve schrijfopdrachten waarmee je leerlingen kunt verleiden om speels met taal aan de slag te gaan. Met mijn buurvrouw (een pabodocent Nederlands) bedenk ik de aanzet tot een schrijfopdracht voor kleuters bij het thema ‘groeien’. We zijn bijna teleurgesteld als we moeten stoppen met brainstormen, omdat het uurtje van Enne erop zit.

Zelf aan de slag

Vol energie schuif ik aan bij de laatste keuzesessie: praktijkcarrousel. Esther van Huisstede (leerkracht po en masterstudent Taalbewust leren) en Anneleen Mulder (mede-ontwikkelaar van de ondersteunende methode Ik Ontwikkel) laten zien hoe je schrijfopdrachten kunt verbinden aan kerndoelen en brede thema’s in de klas. Van speeches schrijven bij de onthulling van een (zelfbedacht) watersnoodmonument tot informatieve teksten schrijven over belangrijke historische figuren: je kunt het als leerkracht ook zelf verzinnen. Ik Ontwikkel biedt handvatten om dat te doen én aan te sluiten bij de kerndoelen (per bouw).

Na deze inspirerende dag, ga ik naar huis met een hoofd vol ideeën en nóg meer zin om mijn schrijfervaring straks in te zetten in het onderwijs. Nu eerst de Pabo afmaken en stage-ervaring op doen. En ook eens een netwerkdag over rekenen bezoeken, in de hoop dat ik daar dan ook van ga stuiteren.