Zoeken
verfijn de resultaten
De actualisatie voor de vakken Nederlands, moderne vreemde talen (Engels, Duits, Frans, Spaans), wiskunde havo en vwo, natuurwetenschappelijke vakken en maatschappijleer is in voorjaar 2022 gestart. In januari 2023 start, omwille van de samenhang, ook de actualisatie van Fries, klassieke talen en de moderne vreemde talen Arabisch, Chinees, Italiaans, Russisch en Turks.
Een examenprogramma is een bij wet- en regelgeving vastgelegd curriculumdocument, dat voor een vak beschrijft wat er aan het einde van het voortgezet onderwijs bereikt moet zijn om het vak met succes af te ronden. De geactualiseerde examenprogramma's beschrijven dat in termen van beheersing en/of ervaring . Het omvat in elk geval een karakteristiek en een set van eindtermen geordend in (sub)domeinen. Indien sprake is van een centraal- en schoolexamen, bevat het examenprogramma ook een verdeling van inhoud over het centraal en schoolexamen.
Door een rijk taalaanbod aan te bieden, ontwikkelen leerlingen een sterke taalbasis. Een rijk taalaanbod bestaat uit verschillende soorten fictionele, literaire en zakelijke teksten met een uitdagende inhoud en een goede taalkwaliteit. Teksten waar je met leerlingen in kunt duiken. Bied teksten aan rondom een thema die oplopen in complexiteit waaraan je langere tijd werkt met de leerlingen. Verdiep je samen met de leerlingen in persoonsvormende, wereldoriënterende en mondiale thema’s. Leerlingen leren vanuit diverse kanten de onderwerpen te benaderen, hierover in gesprek te gaan en hun eigen meningen en standpunten mondeling en schriftelijk te uiten en te bevragen.
Hieronder vind je concrete handreikingen over rijk taalaanbod.
po
Rijke Teksten | Taalunie
Op deze website vind je informatie over wat rijke teksten zijn, hoe je ze herkent en waarom het zo belangrijk is ermee te werken. Daarnaast vind je hier ook voorbeelden van rijke teksten voor leerlingen van 6 tot 18 jaar om jouw taal- en zaakvaklessen mee te verrijken.
Rijke teksten motiveren het lezen: Nieuwe inzichten leesonderwijs landen in de klas
Een artikel over het belang van rijke teksten voor je leesonderwijs. Ook lees je over andere aspecten die belangrijk zijn om de leesvaardigheid van je leerlingen te versterken, zoals een doorlopende leerlijn van po naar vo.
Rijke leesstof stimuleert: andere teksten maken je leesonderwijs betekenisvol
Teksten in schoolboeken zijn vaak best arm: weinig variatie in woorden, slechte verbanden tussen zinnen, compact en vol school- en vaktaal. Vaak zijn die tekstjes precies afgestemd op de vragen die altijd bij zo’n tekst moeten worden beantwoord. In dit artikel beschrijven Dolf Janson en Joanneke Prenger waarom je beter zelf teksten kunt selecteren en waar je die kunt vinden.
Lezen in het PO
Met rijke thema’s, boeken en teksten kun je je leesonderwijs een impuls geven. Door de inhoud van teksten centraal te zetten zorg je voor een motiverende aanpak en werk je bovendien aan kennisopbouw. De website is ontwikkeld door Stichting Lezen in samenwerking met SLO en de Taalunie.
vo
Homepage | Lezen in het vmbo
Op deze website vind je praktische aan-de-slag-informatie gekoppeld aan recent lees- en taalonderzoek gericht op het vmbo.
Uit verschillende onderzoeken en uit de praktijk komen aanpakken naar voren die effectief blijken bij te dragen aan basisvaardigheden.In onderstaande publicatie vind je hier concrete voorbeelden van.
Leer ze rekenen (po)
In het boek Leer ze rekenen. Praktische inzichten uit onderzoek voor leraren basisonderwijs staan 25 kernpublicaties uit (internationaal) onderzoek over rekenen en rekenonderwijs centraal. De inzichten uit onderzoek naar het leren rekenen in alle fasen van het basisonderwijs en de verschillende domeinen van rekenen zijn toegankelijk beschreven voor de leerkracht. Bij elke publicatie is een koppeling naar de onderwijspraktijk gemaakt met praktische tips en concrete suggesties.
Lezen
Leerlingen leren om actief met teksten om te gaan en zo betekenis te verlenen aan een tekst. De didactiek richt zich daarbij op functionele leestaken, interactie, strategie-instructie, transfer en feedback.
Schrijven
Leerlingen leren uiteenlopende teksten schrijven en doorlopen daarbij de verschillende fasen van het schrijfproces. De didactiek richt zich op functionele, communicatieve schrijftaken, procesgerichte schrijfinstructie, scaffolding, werken vanuit genres en samen schrijven.
Mondelinge taalvaardigheid
Leerlingen leren effectief en sociaal met elkaar communiceren. Ze leren hoe ze zich moeten opstellen in een gesprek, zich goed uitdrukken, presentaties houden, luisteren naar presentaties en reflecteren op de vorm en mogelijkheden van taal en communicatie.
Aandacht en waardering voor (thuis)talen en taalvariëteiten versterkt het zelfvertrouwen en de motivatie van leerlingen. Ze voelen zich veiliger op school en leren openstaan voor andere talen en culturen. Bovendien helpt het benutten van alle talen in de klas bij het (verder) ontwikkelen van zowel de thuistaal als een nieuwe taal, waaronder het Standaardnederlands. Ook helpt het bij het leren van nieuwe kennis bij andere vakken.
Wil je aan de slag met meertaligheid en bekijken wat meertaligheid voor jouw school en leerlingen betekent? Hieronder vind je concrete instrumenten om met meertaligheid aan de slag te gaan.
po
Lesactiviteiten meertaligheid
Deze lesactiviteiten bieden handvatten aan leraren van kleuterklas tot groep 8 om op een laagdrempelige manier aandacht te besteden aan meertaligheid.
Aan de slag in de klas
Op deze pagina vind je verschillende lesvoorbeelden, projecten en initiatieven die je inspireren om meertaligheid een plek te geven in je klas.
Aan de slag op school
Een eerste stap om met meertaligheid aan de slag te gaan, is als team het gesprek voeren om te ontdekken wat meertaligheid betekent voor jouw school. De Teamgids Meertaligheid is daarvoor een geschikte tool. Je krijgt handvatten om samen het gesprek over meertaligheid te voeren en daarbij kennis, inzichten en praktijkervaring op te doen.
vo
Meertaligheid in de klas wakkert het vuur in leerlingen aan
Ongeveer één op de drie leerlingen spreekt thuis een andere taal, al dan niet naast het Standaardnederlands. Meertaligheid biedt dan ook volop kansen voor het onderwijs. Bij het Stedelijk College in Eindhoven staat meertaligheid al stevig op de agenda.
Meertalig, dat zijn wij allemaal
Meertaligheid is de talige diversiteit van de leerlingen die thuis een andere taal, dialect, streektaal of gebarentaal spreken. Maar meertaligheid is ook een kenmerk van onze samenleving. In dit artikel lees je welke kansen meertaligheid biedt in jouw lespraktijk.
Aan de slag in de klas
Op deze pagina vind je verschillende lesvoorbeelden, projecten en initiatieven die je inspireren om meertaligheid een plek te geven in je onderwijs.
Videofragment meertaligheid
In dit videofragment spreken experts met elkaar over het belang van meertaligheid voor de onderwijspraktijk.
Wil je meer weten over meertaligheid? Kijk dan op onze themapagina meertaligheid.
Kennis van ons taalsysteem
Je kunt taal op verschillende niveaus beschouwen. Die niveaus samen vormen ons taalsysteem. We kunnen de nadruk leggen op de klank (fonologie), op de betekenis (semantiek), op de woordvorming (morfologie), op het zinsverband (syntaxis), op het gebruik (pragmatiek) en op de spelling (orthografie). Bij taalbeschouwing bestuderen we dit taalsysteem. Kennis van ons taalsysteem is nodig om taalvaardig te worden in lezen, schrijven en mondelinge taal.
Taal als doel
In het dagelijks leven is taal meestal een middel. Om te communiceren, om uitdrukking te geven aan je gevoelens en om grip te krijgen op de wereld om ons heen. In het onderwijs is het belangrijk om een onderdeel van taal ook als doel op zich te beschouwen, bijvoorbeeld het spellingsysteem. Het is namelijk belangrijk dat leerlingen leren hoe het spellingsysteem in elkaar zit. Zo leg je in je spellingonderwijs de regels uit van de werkwoordspelling, omdat het begrip daarvan niet vanzelf komt. Daar stopt het echter niet. Het is belangrijk dat leerlingen de transfer kunnen maken en letten op hun spelling in betekenisvolle situaties. Bijvoorbeeld door een tekst die ze geschreven hebben in de reviseerfase te controleren op spel- en formuleerfouten. Taal is dan weer het middel geworden, waarbij leerlingen kennis en vaardigheden inzetten die ze in spellinglessen leren. Op die manier werk je aan de spellingattitude van je leerlingen en laat je hun zien dat spelling geen doel op zichzelf is.
Metaconceptueel grammaticaonderwijs: wat betekent dat voor les en toets?
Grammaticaonderwijs is vaak hoofdzakelijk gericht op grammaticale termen, ezelsbruggetjes en controlevragen. Uit onderzoek blijkt dat een didactiek die juist achterliggende grammaticale metaconcepten centraal stelt tot veel meer grammaticaal inzicht voor leerlingen leidt. In dit artikel uit wordt aan de hand van een voorbeeld besproken hoe metaconceptueel grammaticaonderwijs eruitziet en wat dat betekent voor het toetsen van grammatica.
Hieronder vind je concrete handreikingen over de verbinding tussen taalbeschouwing en taalverzorging en lezen, schrijven en mondelinge taalvaardigheid
po
Leren schrijven met peer response en instructie in genrekennis
Wil je in je schrijflessen aandacht besteden aan taalbeschouwing? In de lessen peer response krijgen leerlingen instructie in het schrijven van verschillende soorten teksten. Daarbij leren ze over het gebruik van taalmiddelen om de doelen van een tekst te behalen. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van opsommingswoorden, tijd- en plaatswoorden in beschrijvende en betogende teksten.
vo
Zeven tips voor spellingonderwijs in het vo
Het lijkt of steeds meer leerlingen moeite hebben met spellen en het formuleren van goede zinnen. Hoe kun je daar als docent Nederlands iets aan doen? Naast zeven tips vind je op deze pagina ook informatie en voorbeelden om het spellen en formuleren van leerlingen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs te verbeteren.
po/vo
Leerlijn begrippen voor taalbeschouwing
Deze leerlijn bestaat uit een set geordende begrippen waarmee we kennis over taal uitdrukken. Hiermee kun je met je leerlingen praten over taal en taalgebruik. Met deze begrippenlijst kunnen we het domein taalbeschouwing beter afstemmen op de lees-, schrijf- en mondelinge taalvaardigheid. Meer informatie vind je op de themapagina Leerlijn begrippen voor taalbeschouwing.
Taalvaardigheden versterken elkaar. De ontwikkeling van mondelinge en schriftelijke taalvaardigheid is namelijk nauw met elkaar verweven. Mondelinge taalvaardigheid vormt de basis voor schriftelijke taalvaardigheid. De lees- en schrijfvaardigheid van leerlingen vergroot je dus door ook een koppeling te maken met mondelinge taalvaardigheid.
Ook lees- en schrijfvaardigheid versterken elkaar. Zo vergroot schrijven de leesvaardigheid van leerlingen, bijvoorbeeld door te schrijven over de teksten die je leest. Andersom vergroot lezen de schrijfvaardigheid, bijvoorbeeld door leerlingen een instructieve tekst te laten bestuderen en ze vervolgens zelf een instructie te laten schrijven.
Hieronder vind je concrete handreikingen voor samenhang tussen lezen, schrijven en mondelinge taalvaardigheid
po
Leren schrijven met peer response en instructie in genrekennis
In deze leerlijn schrijven voor de basisschool komen ook de taaldomeinen lezen en mondelinge taal aan bod. Met deze concreet uitgewerkte lessenseries voor de midden- en bovenbouw (groep 4-8) werken je leerlingen dus niet alleen aan hun schrijfvaardigheid, maar ook aan hun lees- en mondelinge taalvaardigheid.
Meer informatie over hoe je taaldomeinen expliciet met elkaar kunt verbinden in het basisonderwijs vind je hier. Taaldomeinen in samenhang
vo
Wil je weten hoe je je schrijfonderwijs betekenisvoller en uitdagender kunt maken voor je leerlingen? Zoek je voorbeelden van geïntegreerde lees- en schrijfopdrachten? Bekijk dan deze special schrijfonderwijs en toetsing bij Engels en Nederlands voor informatie, praktische handvatten en inspirerende praktijkvoorbeelden.
Een mooi voorbeeld (pdf, 356 kB) van een geïntegreerde lees- en schrijfopdracht voor de bovenbouw vmbo. De leerlingen lezen en gebruiken bronnen voor een zakelijke e-mail. Op deze pagina vind je voor de onderbouw vo meer lesideeën en uitgewerkte voorbeelden.
Taal is een essentieel leermiddel bij andere vakken. Leerlingen leren immers denken en redeneren door middel van taal. Andersom bieden andere vakken een rijke context voor taalontwikkeling. Leerlingen doen kennis op over vakinhouden door erover te lezen, te praten, te denken en te schrijven. Volop kansen dus om tijdens andere vakken ook gericht te werken aan leesvaardigheid, schrijfvaardigheid en mondelinge taalvaardigheid. Maar hoe geef je (meertalige) taalsteun aan leerlingen in je eigen vak zodat leerlingen de benodigde school- en vaktaal ontwikkelen? En hoe kun je de rijke context van andere leergebieden en vakken inzetten voor taal-Nederlands? Op deze pagina vind je concrete handvatten.
po
Webinar Samenhang taal en wereldoriëntatie
Anne-Christien Tammes en Femke Ruiter vertellen je in dit webinar over de samenhang tussen zaakvakonderwijs en taal. Aan de hand van praktijkvoorbeelden leggen zij uit hoe je die samenhang kunt aanbrengen.
Stappenplan: Kansen voor samenhang
Het stappenplan helpt je doelen uit verschillende leergebieden te combineren:
- Wereldoriëntatie & taal/rekenen-wiskunde (pdf, 495 kB)
- Kunstzinnige oriëntatie & taal/rekenen-wiskunde (pdf, 561 kB)
Hieronder vind je twee voorbeeldlessen waarin taal en wereldoriëntatie in samenhang worden aangeboden.
Bacteriën & virussen (groep 7-8)
In deze lessenserie leren leerlingen over virussen en bacteriën. Ze krijgen schrijfinstructie en schrijven op basis van voorbeelden een column over het coronavirus.
- ingevuld stappenplan (pdf, 613 kB)
- lesbeschrijving (pdf, 142 kB)
- de les van Kidsweek in de Klas - Wereld & Taal
Anne Frank (groep 7-8)
In deze lessenserie leren leerlingen over Anne Frank en de Tweede Wereldoorlog. Aan de hand van een stelling schrijven de leerlingen vervolgens een betoog. Vooraf bespreken ze voorbeelden, waardoor het doel en de opbouw van een betoog duidelijk worden. Een checklist met succescriteria helpt ze vervolgens tijdens het schrijven en na afloop bij de evaluatie.
- ingevuld stappenplan (pdf, 611 kB)
- checklist betoog (pdf, 144 kB)
- de les van Kidsweek in de Klas - Wereld & Taal
Artikel Taaldenkgesprekken en wereldoriëntatie
Taaldenkgesprekken zijn bij uitstek geschikt om in te zetten bij de zaakvakken. Tijdens deze gesprekken bouwen leerlingen met elkaar en de leerkracht nieuwe kennis op en ontwikkelen zo hun taalvaardigheid én hun denkvaardigheid. In dit artikel lees je hoe je taaldenkgesprekken organiseert in je klas.
Taalgericht lesgeven in de zaakvakken
Hoe kun je in andere vakken ook oog hebben voor de taalontwikkeling van je leerlingen? Dat kan door ze te activeren, uit te nodigen tot interactie, en ze taalsteun en context te bieden. Op deze pagina vind je artikelen en een video over taalgericht vakonderwijs.
vo
Handreiking en lessenseries Primaire bronnen bij geschiedenis
Aandacht voor taal in het geschiedenisonderwijs helpt leerlingen bij het omgaan met primaire bronnen en historisch redeneren. Hoe je dat kunt doen, lees je in de Handreiking Primaire bronnen bij geschiedenis. De handreiking baseert zich op de principes van taalgericht vakonderwijs en biedt handvatten om leerlingen te ondersteunen bij het lezen van en het schrijven en in gesprek gaan over primaire bronnen. De drie bijbehorende lessenseries zijn voorbeeldmatig en kant-en-klaar te gebruiken.
- Handreiking Primaire bronnen bij geschiedenis
- Lessenserie De Berlijnse Muur
- Lessenserie Persvrijheid in oorlogstijd
- Lessenserie De Holocaust
Lesvoorbeelden en materialen
Wil je met je collega’s aan de slag met de taalvaardigheden in andere vakken? Op deze pagina vind je praktische lessuggesties en een handreiking om te werken aan vaktaal. Ook vind je er een kijkwijzer om te observeren en te analyseren hoe je aandacht besteedt aan taal binnen je vak.