Aan de slag

Formatief evalueren: werken aan groei

Formatief evalueren: we horen en lezen er steeds meer over. Maar wat wordt er nu mee bedoeld? Deze publicatie beschrijft helder en overzichtelijk wat formatief evalueren precies inhoudt en hoe je het kunt inpassen in je onderwijs. We illustreren dit met mooie voorbeelden uit de praktijk.

Animaties: formatief evalueren in een notendop

Bekijk deze animatie om te zien en horen wat formatief evalueren is en hoe je het in je les vormgeeft. Wil je weten hoe je leerdoelen en succescriteria verheldert met je leerlingen? Deze animatie zoomt in op fase 1 van de FE-cyclus: het verhelderen van verwachtingen. En deze animatie zoomt in op fase 2 en 3: het verzamelen, analyseren en interpreteren van leerlingreacties. Ten slotte zoomt deze animatie in op fase 4 en 5: het communiceren met leerlingen over resultaten én passende vervolgacties ondernemen.

Fase 1 van formatief evalueren: leerdoelen en succescriteria in po

In deze publicatie richten we ons op de eerste fase van formatief evalueren: het verhelderen van verwachtingen.
Wat zijn leerdoelen en succescriteria? Hoe formuleer je die? En belangrijker: hoe geef je ze een rol en functie in de klas?
Hoe betrek je leerlingen bij fase 1?

Kaartspel: in gesprek over formatief evalueren

Dit kaartspel (pdf, 662 kB) helpt jou en je collega's om het concept van formatief evalueren scherp te krijgen. Door met elkaar hierover in gesprek te gaan, kun je als collega's werken aan een gemeenschappelijke taal. 'De uitspraken zette ons team aan tot het voeren van een mooie inhoudelijke discussie. De uitkomst daarvan werd ons gezamenlijk beeld over hoe wij formatief evalueren zien op onze school.' (leerkracht po uit het leernetwerk Formatief evalueren).

Reflectiekaarten: met collega’s in gesprek over formatief evalueren

Samen met enkele collega’s of je hele schoolteam leren van elkaar. Daar is deze werkvorm (pdf, 530 kB) voor bedoeld: aan de hand van de kaarten reflecteer je met elkaar op je eigen onderwijs aan de hand van de vijf fasen van formatief evalueren. En je helpt elkaar bij het vergroten van het FE-handelingsrepertoire.

Zelfscan: wat doe jij al aan formatief evalueren in jouw les?

Ga na wat je zelf al doet aan formatief evalueren in jouw lessen en bekijk waarin je je verder wilt bekwamen. Deze zelfscan (pdf, 1 MB) geeft je inzicht aan de hand van de FE-cyclus van Gulikers & Baartman (2017). Per fase beantwoord je vragen over verschillende activiteiten die je als leerkracht kan uitvoeren voor, tijdens en na je lessen (zie handleiding (pdf, 50 kB)). 'Hoe langer ik aan formatief evalueren werk, hoe meer deze zelfscan me bewust maakt van wat er allemaal nog te leren is.' (leerkracht po).

Aanpak om samen te leren binnen en tussen scholen

Deze werkvorm (pdf, 123 kB) beschrijft een handige professionaliseringsaanpak om met je collega’s je kennis, lessen en ervaringen te delen. Dat kan zowel binnen als tussen scholen. Een korte (online) impulsbijeenkomst leidt tot een praktijkopdracht in eigen klas. Ervaringen worden vervolgens tijdens een gezamenlijk uitwisselmoment gedeeld.

Samen een neus voor kwaliteit ontwikkelen met videofragmenten

Hoe kun je samen een kwaliteitsslag maken met formatief evalueren en leren van collega’s? Deze aanpak (pdf, 712 kB) helpt je daarbij. Leraren maken een opname van hun les, knippen er vijf minuten uit en gaan daarover met collega’s in gesprek. Kernvragen: welke aspecten van formatief evalueren zie ik? Wat gaat goed en waar zien we nog ontwikkeling? ‘Dit zorgt ervoor dat ik met mijn collega’s in gesprek ga over wat mijn aanpak formatief maakt. En ik krijg ook veel inspiratie door het zien van fragmenten van anderen.’ (leerkracht bovenbouw).

Naastlegger - Formatief evalueren integreren in je onderwijs

Formatief evalueren (FE) ondersteunt het leerproces en de ontwikkeling van kinderen, maar staat niet los van de lesvoorbereiding. Deze naastlegger (pdf, 204 kB) helpt leerkrachten formatief evalueren te integreren in hun onderwijs. Voor elke stap in het cyclisch proces van FE zijn er tips en toelichting die direct helpen bij de lesvoorbereiding om thema en leeractiviteiten formatief vorm te geven.
Druk de kaart af en leg deze ernaast tijdens de voorbereiding van je lessen.

Denkraam – Formatief evalueren integreren in je onderwijs

Wil je je lessen herontwerpen om formatief evalueren te integreren in je onderwijs? Dit denkraam (docx, 163 kB) helpt leerkrachten om de vijf fasen van formatief evalueren een plek te geven. In het denkraam zijn de fasen voorzien van een denkvraag die de leerkracht helpt bij het maken van keuzes in de les. Hier vind je een voorbeeld (pdf, 611 kB) van een uitgewerkt denkraam bij de lesuitwerking Plattegrond maken van ruimtelijke figuren in groep 3.

Aan de slag met exitcards

In deze praktische publicatie (pdf, 358 kB) lees je hoe je met exit cards informatie verzamelt over de leerontwikkeling van leerlingen. Je krijgt handvatten hoe je in een les doelgericht met exitcards aan de slag kunt gaan. Ook lees je over de verschillende functies van de exitcards, aan de hand van concrete voorbeelden waarbij steeds een andere functie van de exitcards centraal staat. Zie ook het inspirerende sfeerverslag (pdf, 320 kB) van een 20-tal leerkrachten po die hun uitgeprobeerde exitcards uitwisselen, inclusief voorbeelden en tips.

Aan de slag met Woeste Willem: verhalend ontwerpen én formatief evalueren bij kleuters

Verhalend ontwerpen met een prentenboek is een specifieke vorm van thematisch werken, waarbij de leerkracht het begin en de rode draad van een verhaal maakt en de kinderen uitnodigt hun eigen ideeën toe te voegen om het verhaal af te maken. Deze publicatie presenteert een stappenplan én een voorbeelduitwerking hoe je formatief evalueren kunt verweven bij verhalend ontwerpen met een prentenboek. Aan de slag met Woeste Willem bij kleuters.

Aan de slag met rijke rekenvragen

In deze praktische publicatie (pdf, 361 kB) lees je wat rijke rekenvragen kunnen betekenen in het kader van formatief evalueren. We werken aan de hand van concrete voorbeelden uit wat rijke rekenvragen zijn en aan welke criteria ze moeten voldoen. Ook vind je een stappenplan waarmee je zelf rijke rekenvragen kunt ontwerpen.

14 praktijkkaarten formatief handelen

Zoek je inspiratie voor formatieve lesactiviteiten? Hier vind je een set praktijkkaarten met suggesties om formatief handelen te verweven met jouw dagelijkse lespraktijk en het leren van jouw leerlingen.

De praktijkkaarten zijn in co-creatie door en voor basisschoolleerkrachten ontwikkeld samen met onderzoekers van Maastricht University. De formatieve lesactiviteiten staan niet los van elkaar maar zijn in samenhang ontwikkeld om formatieve lussen binnen en tussen je lessen te stimuleren. Bekijk het filmpje als je meer wilt weten de onderzoeksbevindingen op basis waarvan de praktijkkaarten tot stand zijn gekomen.

19 werkvormen 'Hoe weet ik waar mijn leerlingen staan?'

Op zoek naar activiteiten om met de leerlingen te bespreken waar ze naartoe werken, waar ze nu staan en hoe ze hun doelen kunnen behalen? In deze publicatie (pdf, 1.3 MB) staan negentien korte activiteiten op een rij, die je kunt inzetten aan het begin, tijdens of einde van de les.

Door de werkvorm twee minuten delen wordt het voor mijn leerlingen heel zichtbaar wat ze geleerd hebben tijdens mijn les. Vaak veel meer dan ze in eerste instantie denken!"(Leerkracht groep 6)