Aan de slag

• algemeen
• verhelderen van verwachtingen
• verzamelen en analyseren van informatie
• feedback en passende vervolgacties

Algemeen

Formatief evalueren: werken aan groei

Formatief evalueren: we horen en lezen er steeds meer over. Maar wat wordt er nu mee bedoeld? Deze publicatie beschrijft helder en overzichtelijk wat we eronder verstaan, wat het belang ervan is en hoe je er vorm aan kunt geven in de klas.

Animaties: formatief evalueren in een notendop

Bekijk deze animatie om te zien en horen wat formatief evalueren is en hoe je het in je les vormgeeft. Wil je weten hoe je leerdoelen en succescriteria verheldert met je leerlingen? Deze animatie zoomt in op fase 1 van de FE-cyclus: het verhelderen van verwachtingen. En deze animatie zoomt in op fase 2 en 3: het verzamelen, analyseren en interpreteren van leerlingreacties. Ten slotte zoomt deze animatie in op fase 4 en 5: het communiceren met leerlingen over resultaten én passende vervolgacties ondernemen.

Kaartspel In gesprek over de FE-cyclus

Ga met je team in gesprek over formatief lesgeven. Het helpt jou en je collega's om een beeld te krijgen hoe formatief evalueren eruit ziet in de klas. 'Het kaartspel (pdf, 1.4 MB) heeft ons geholpen om te reflecteren op de manier waarop wij leerdoelen communiceren met leerlingen. De kaarten structureren ons gesprek, dat helpt ons in het leren.' (teamleider VO-school).

Zelfscan: wat doe jij al aan formatief evalueren in jouw les?

Ga na wat je zelf al doet aan formatief evalueren in jouw lessen. Deze zelfscan (Word-versie (docx, 293 kB) / pdf-versie (pdf, 427 kB)) geeft je inzicht en overzicht aan de hand van de FE-cyclus van Gulikers & Baartman (2017). Per fase hebben we vragen geformuleerd over kennis en vaardigheden van de leraar en kun jij jezelf inschalen. 'De zelfscan helpt me om te zien op welke vaardigheden ik me nog kan ontwikkelen.' (leraar geschiedenis).

Leerlingenscans: wat vinden zij eigenlijk?

Ga na wat je leerlingen zien, ervaren en vinden van formatief evalueren in jouw lessen. Deze leerlingenscan (pdf, 902 kB) geeft je inzicht in hun ervaringen aan de hand van de FE-cyclus. Leg ze naast jouw eigen zelfscan en bespreek de overeenkomsten en verschillen (zie handleiding (pdf, 59 kB)). Wil je meer inzicht in wat leerlingen vinden en ervaren van zelfregulatie, eigenaarschap, motivatie en de leraar-leerling-relatie? Gebruik dan deze scan (pdf, 821 kB) en handleiding (pdf, 57 kB). 'Leerlingen houden me met deze scans een spiegel voor: hoe formatief geef ik eigenlijk echt les?' (leraar Nederlands).

Lesobservatie-instrumenten FE in jouw klas

Nodig een collega uit om jouw les te observeren. Hoe formatief is jouw les? Welke fase(n) van de FE-cyclus gaan er goed? Wat kan er beter? Met behulp van de Lesobservatie-instrumenten FE in jouw klas (docx, 43 kB) en de handleiding (pdf, 88 kB) weet jouw collega precies waarop hij moet letten. 'Altijd spannend als er iemand in de klas komt kijken, maar wat heeft de feedback van mijn collega me geholpen om nieuwe doelen te stellen.' (leraar wiskunde).

Samen FE-misconcepties ontdekken, uitdiepen en aanpakken

Misconcepties kunnen het implementeren van formatief evalueren in de weg staan. Ontdek samen welke misconcepties er zijn binnen het team en wat je eraan kunt doen. Met behulp van deze werkvorm (pdf, 818 kB) en PowerPoint-presentatie (pptx, 672 kB) spoor je misconcepties op en heb je handvatten om ze uit te diepen en aan te pakken. Welke misconcepties veel voorkomen in vo en hbo lees je in deze handige lijst (pdf, 588 kB), met ook de korte weerleggingen erbij.

Werkvorm: Maak je eigen leerling-leraar-cyclus

Wat doet de leerling in de klas tijdens de vijf fasen van formatief evalueren? Wat laten leerlingen zien als ze een actieve leerhouding hebben, meer eigenaar zijn van hun leren en gemotiveerd zijn?
Als je weet wat je van leerlingen wilt zien en horen, kun je met elkaar nagaan wat de leraar doet in concreet leraargedrag om het beoogde leerlinggedrag uit te lokken. Deze werkvorm (pdf, 1.2 MB) met invulbare bijlagen (docx, 231 kB) helpt je om als team daarover na te denken en levert een concrete teamposter op: wat doen leerlingen en leraar in de klas?

Herkennen van FE-gedrag bij leraar en leerling

Met deze werkvorm (pdf, 1.1 MB) inclusief invulbaar werkblad (docx, 3.7 MB) geef je met collega’s antwoord op de vraag: hoe zet jij als docent de leerlingen in actie in de vijf fasen van formatief evalueren? En waaruit bestaat de interactie tussen docent en leerlingen in deze FE-fasen en het hele FE-proces? Samen formuleren jullie concreet antwoord op hoe je het proces van co-regulatie vormgeeft in de klas.

Verhelderen van verwachtingen

Verhelderen van leerdoelen samen met leerlingen

Wil je meer weten over leerdoelen en succescriteria? Bekijk dan deze animatie. En in deze publicatie lees je daar alles over, inclusief drie concrete lesbeschrijvingen uit het voortgezet onderwijs en uitkomsten van literatuuronderzoek. Wil je met je team over het formuleren en delen van leerdoelen en succescriteria in gesprek? Dan zijn deze handreiking (pdf, 234 kB) inclusief twee werkvormen en de checklist (pdf, 354 kB) handige hulpmiddelen. 'Nu snap ik het belang en zie ik voor me hoe het erin de praktijk uitziet' (leraar Spaans).

Verzamelen en analyseren van informatie

Aan de slag met exitcards

In deze praktische publicatie (pdf, 358 kB) lees je hoe je met exit cards informatie verzamelt over de leerontwikkeling van leerlingen. Je krijgt handvatten hoe je in een les doelgericht met exitcards aan de slag kunt gaan. Ook lees je over de verschillende functies van de exitcards, aan de hand van concrete voorbeelden waarbij steeds een andere functie van de exitcards centraal staat.

Concept checks om te weten waar je leerling staat

In enkele minuten begrips- en andere leerproblemen opsporen én er onmiddellijk en adequaat op reageren. Hoe je dat voor jouw vak kan doen, lees je in deze publicatie.

19 werkvormen 'Hoe weet ik waar mijn leerlingen staan?'

Op zoek naar activiteiten om met de leerlingen te bespreken waar ze naartoe werken, waar ze nu staan en hoe ze hun doelen kunnen behalen? In deze publicatie (pdf, 426 kB) staan negentien korte activiteiten op een rij, die je kunt inzetten aan het begin, tijdens of einde van de les. 'Door de werkvorm twee minuten delen wordt het voor mijn leerlingen heel zichtbaar wat ze geleerd hebben tijdens mijn les. Vaak veel meer dan ze in eerste instantie denken!' (Leraar Natuurkunde).

14 praktijkkaarten formatief handelen

Zoek je inspiratie voor formatieve lesactiviteiten? Hier vind je een set praktijkkaarten met suggesties om formatief handelen te verweven met jouw dagelijkse lespraktijk en het leren van jouw leerlingen.

De praktijkkaarten zijn in co-creatie door en voor basisschoolleerkrachten ontwikkeld samen met onderzoekers van Maastricht University. De formatieve lesactiviteiten staan niet los van elkaar maar zijn in samenhang ontwikkeld om formatieve lussen binnen en tussen je lessen te stimuleren. Bekijk het filmpje als je meer wilt weten de onderzoeksbevindingen op basis waarvan de praktijkkaarten tot stand zijn gekomen.

Feedback en passende vervolgacties

Passende vervolgstappen bedenken en ondernemen

In deze praktische publicatie in pdf (pdf, 372 kB) en in word (docx, 188 kB) vind je een werkvorm om na te gaan welke vervolgacties in fase 5 (HOE) je kunt inzetten passend bij het probleem (WAT), dat je in fase 3 hebt geanalyseerd en in fase 4 hebt besproken met leerlingen. Ook vind je er een bruikbare lijst met mogelijke scaffoldingstechnieken om in te zetten in fase 5 van de FE-cyclus. Deze helpt je om je handelingsrepertoire uit te breiden als het gaat om passende vervolgacties in de klas uit te voeren.